Η ηθική ανωτερότητα των ελευθέρων αγορών και του καπιταλισμού έναντι κάθε άλλου οικονομικού συστήματος, είναι εμφατική και αποτυπώνεται ανάγλυφα στη λογική αλλά και στην εμπειρική δοκιμή.
Του Ευθύμη Μαραμή
Διαβάζοντας το άρθρο του Walter E. Williams στο CFI, κρίνεται επιβεβλημένο να κάνουμε μια επαναληπτική σύνοψη της ουσίας του καπιταλισμού και των ελευθέρων αγορών. Ο Richard Ebeling, καθηγητής οικονομικών στο Citadel στη Νότια Καρολίνα έγραψε ένα σημαντικό άρθρο με τίτλο «Business Ethics and Morality of the Marketplace» που δημοσιεύτηκε στο Αμερικανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών. Η σημασία και η επικαιρότητα αυτού του άρθρου, αποκτά ειδική βαρύτητα στις μέρες μας.
Σε ένα καθοριστικό τμήμα του άρθρου του, ο Ebeling ξεδιπλώνει τις ηθικές αρχές των ελεύθερων αγορών ως εξής: «Το χαρακτηριστικό γνώρισμα μιας πραγματικά ελεύθερης αγοράς, είναι ότι όλες οι ανθρώπινες συνεργασίες και σχέσεις βασίζονται σε εθελοντική συμφωνία και αμοιβαία συναίνεση. Με άλλα λόγια, στην κοινωνία της ελεύθερης αγοράς οι άνθρωποι είναι κυρίαρχα άτομα, ηθικά και νομικά, που έχουν δικαιώματα στη ζωή τους, στην ελευθερία τους και στην έντιμα αποκτώμενη ιδιοκτησία τους και δεν δύναται να εξαναγκαστούν σε οποιαδήποτε συναλλαγή που οι ίδιοι θεωρούν ότι δεν τους εξυπηρετεί».
Ο Ebeling εξηγεί ότι οι κανόνες μιας ελεύθερης αγοράς είναι απλοί και εύκολα κατανοητοί: «Δεν σκοτώνεις, δεν κλέβεις και δεν εξαπατάς δηλώνοντας διαφορετικά πράγματα από αυτά που παρέχεις ως ανταλλάγματα. Μπορείς να βελτιώσεις την υλική ή/και ψυχική σου ευημερία, μόνο αν βελτιώσεις την υλική ή/και ψυχική ευημερία των άλλων. Τα ταλέντα, οι ικανότητές και οι προσπάθειές σου, πρέπει να επικεντρωθούν σε ένα πράγμα: τι θα αποκτήσουν οι άλλοι από σένα, σε αντάλλαγμα για αυτά που θέλεις να αποκομίσεις εσύ ως εισόδημα και κέρδος».
Για πολλούς, το κέρδος είναι μια κακιά λέξη και κυριαρχούν συνθήματα ανάλογα του «οι άνθρωποι πάνω από τα κέρδη». Πολλοί πιστεύουν ότι η επιδίωξη του κέρδους είναι η πηγή των προβλημάτων της ανθρωπότητας. Ωστόσο, η απουσία κινήτρων επιδίωξης κέρδους, είναι συχνά το πραγματικό πρόβλημα. Για παράδειγμα, σκεφτείτε τον αριθμό των παραπόνων που ακούγονται για καταστήματα κερδοσκοπικού χαρακτήρα, όπως τα καταστήματα ηλεκτρονικών συσκευών, τα σούπερ μάρκετ και τα καταστήματα ένδυσης, σε σχέση με τα παράπονα που ακούγονται για μη κερδοσκοπικά ιδρύματα όπως τα κρατικά νοσοκομεία, το κρατικό εκπαιδευτικό σύστημα ή τις υπηρεσίες του υπουργείου μεταφορών. Τα καταστήματα ηλεκτρονικών συσκευών, τα σούπερ μάρκετ, τα καταστήματα ένδυσης και κάθε κερδοσκοπική οντότητα, βρίσκονται σε καθεστώς ανταγωνισμού και πρέπει να ικανοποιούν τους πελάτες τους ώστε να αποκομίζουν κέρδη και να παραμένουν στην αγορά. Οι νοσοκομειακοί υπάλληλοι, οι καθηγητές του δημοσίου, οι υπάλληλοι του τομέα συγκοινωνιών και κάθε μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα κρατική οντότητα, αποκτούν τα εισοδήματα τους μέσω πολιτικού εξαναγκασμού. Παραμένουν στις θέσεις τους είτε εξυπηρετούνται οι πελάτες τους είτε όχι.
Παρατηρήστε την κακοποίηση της λογικής: το δημοφιλές αφήγημα θεωρεί «κακό» το κέρδος, το οποίο αποκομίζεται μέσω της εξυπηρέτησης των άλλων και, αντίστροφα, θεωρεί «καλούς» τους κρατικούς μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, οι οποίοι εξαναγκάζουν με τη βία τους συνανθρώπους τους να πληρώσουν, είτε αυτοί εξυπηρετούνται είτε όχι.
Σε μια κοινωνία ελεύθερης αγοράς, τα εισοδήματα δεν αποσπώνται με εξαναγκασμό ούτε διανέμονται. Τα εισοδήματα αποκτώνται μέσω της εξυπηρέτησης των συνανθρώπων μας. Για παράδειγμα, κουρεύω το γκαζόν στον κήπο κάποιου και με πληρώνει με 30 ευρώ. Στη συνέχεια πηγαίνω στο μπακάλικο της γειτονιάς μου και ζητάω έξι κουτάκια μπύρες και 3 κιλά μπριζόλες. Ακολούθως, ο μπακάλης λέει: «μου ζητάς να σε εξυπηρετήσω δίνοντάς σου μπύρες και μπριζόλες. Εσύ τι έκανες για να εξυπηρετήσεις τον συνάνθρωπό σου; Απαντώ πως κούρεψα το γκαζόν σε έναν κήπο. Ο μπακάλης μου ζητάει να το αποδείξω. Τα δύο χαρτονομίσματα των 20€ και 10€ είναι στην ουσία πιστοποιητικά της αξιολογημένης απόδοσης μου στην αγορά – απόδειξη ότι εξυπηρέτησα κάποιον συνάνθρωπο μου.
Η ηθική ανωτερότητα των ελευθέρων αγορών έναντι κάθε άλλου οικονομικού συστήματος είναι εμφατική και αποτυπώνεται ανάγλυφα στη λογική αλλά και στην εμπειρική δοκιμή. Για να έχεις αξίωση στα αγαθά που παράγει ο συνάνθρωπος σου, είσαι αναγκασμένος να τον εξυπηρετήσεις κι εσύ. Αντιπαραθέστε αυτό το προαπαιτούμενο με τις κρατικές παροχές, όπου εμφανίζεται ένας πολιτικός και λέει: δεν χρειάζεται να βγεις μέσα στην κάψα, στον ήλιο, κουρεύοντας χόρτα για να έχεις αξίωση σε όσα παράγει ο συνάνθρωπος σου. Απλά ψήφισε με και θεσπίζοντας έναν νόμο «κοινωνικής δικαιοσύνης» θα κλέψω κάποια από αυτά που παράγει ο συνάνθρωπος σου και θα τα δώσω σε σένα. Θα δημιουργήσω κι έναν ηθικό κώδικα που επιβραβεύει και αποθεώνει αυτή την κλοπή και θα χτίσουμε μια «δίκαιη κοινωνία των πολλών».
Ο Ebeling επισημαίνει ότι αυτοί που πρέπει να καταδικαστούν στη συνείδηση μας, είναι αυτοί που χρησιμοποιούν τον κρατικό εξαναγκασμό για να αποκομίσουν κέρδη εις βάρος αθώων ανθρώπων. Υπάρχουν χιλιάδες τέτοια παραδείγματα: οι κρατικές επιδοτήσεις οι οποίες πληρώνουν τους αγρότες για να μην καλλιεργούν, τα πάσης φύσεως επιδόματα, οι ρυθμίσεις που περιορίζουν την είσοδο σε διάφορα επαγγέλματα, κανονιστικές ρυθμίσεις που περιορίζουν τις επιλογές των καταναλωτών, επιδοτήσεις ιδιωτικών επιχειρήσεων καθώς και η διάσωσή τους με χρήματα των φορολογουμένων, μισθοδοσία κρατικών υπαλλήλων και οργανισμών και ούτω καθεξής.
Με λίγα λόγια, δεν πρέπει να επαναστατούμε κατά του καπιταλισμού. Οι άνθρωποι πρέπει να καταδικάσουν τον κρατικοδίαιτο καπιταλισμό και τον κρατισμό, όπου κάποιοι άνθρωποι χρησιμοποιούν την πολιτική για να αποκομίζουν κέρδη. Εάν η νεολαία και πολλοί άλλοι θέλουν να αντισταθούν στην κρατική ευνοιοκρατία, στον κρατικοδίαιτο καπιταλισμό και στα κρατικά μονοπώλια, τότε είμαι μαζί τους 100%. Αλλά πολύ φοβάμαι ότι οι αντι-καπιταλιστές θέλουν απλά μερίδιό από τα λάφυρα του κρατικού πλιάτσικου και τίποτα άλλο.
***
Ο Ευθύμης Μαραμής είναι αναρχοκαπιταλιστής, ιδρυτής της ιστοσελίδας «Ελεύθερη Αγορά – Austrian Economics, μελετητής της Αυστριακής Σχολής οικονομικών στην παράδοση του Ludwig von Mises και της αναρχοκαπιταλιστικής θεωρίας στην παράδοση των Murray Rothbard και Hans Hermann-Hoppe.
