Η Ευρώπη οφείλει την ασυναγώνιστη οικονομική επέκτασή της στην πολιτική της αναρχία, στην αποκέντρωση και στον ιδεολογικό φιλελευθερισμό.

 

 Του Ryan McMaken

Εισαγωγή

Αρκετοί αναλυτές πολιτικής θεωρίας, επιμένουν ότι ο πολιτικός συγκεντρωτισμός είναι ευνοϊκός για την οικονομική ανάπτυξη. Υποστηρίζουν ότι η ύπαρξη ενός κεντρικού κράτους, είτε στις Βρυξέλλες είτε στην Ουάσινγκτον, για παράδειγμα, είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση της αποτελεσματικής και ελεύθερης ροής αγαθών. Αυτό, μας λένε, επιταχύνει σημαντικά την οικονομική ανάπτυξη.

Από πολλές απόψεις, το πρότυπο που χρησιμοποιείται είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, μέσα στις οποίες δεν υπάρχουν ουσιαστικά εμπόδια στο εμπόριο ή τη μετανάστευση μεταξύ των πολιτειών- μελών. Στην ΕΕ, τα εμπόδια πέφτουν ταχέως τις τελευταίες δεκαετίες.

Ωστόσο, τα ιστορικά στοιχεία δείχνουν ότι η πολιτική ενοποίηση δεν είναι στην πραγματικότητα καταλύτης της οικονομικής ανάπτυξης ή της καινοτομίας μακροπρόθεσμα. Στην πραγματικότητα, η ευρωπαϊκή εμπειρία δείχνει πως συμβαίνει το αντίθετο.

Γιατί η Ευρώπη ξεπέρασε την Κίνα σε πλούτο και ανάπτυξη;

Πριν από χίλια χρόνια, ένας ουδέτερος παρατηρητής θα μπορούσε εύκολα να χαρακτηρίσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό ως φτωχό και οπισθοδρομικό. Αντίθετα, η Κίνα και ο Ισλαμικός κόσμος φαίνονταν να είναι οι παγκόσμιοι ηγέτες στην οικονομική ανάπτυξη και την καινοτομία.

Γιατί, λοιπόν, η Ευρώπη έγινε ο πλουσιότερος και πιο τεχνολογικά προηγμένος πολιτισμός στον κόσμο;

Ουσιαστικά, το γεγονός ότι η Ευρώπη αναπτύχθηκε ξεπερνώντας άλλους πολιτισμούς που ήταν κάποτε επιστημονικά και τεχνολογικά προηγμένοι, κατέστη εμφανές από τον δέκατο ένατο αιώνα. Οι ιστορικοί έκτοτε ερευνούν το ζήτημα των καταβολών αυτού του «ευρωπαϊκού θαύματος».

Ο ιστορικός Ralph Raico αναφέρει:

[Το ευρωπαϊκό θαύμα] συνίσταται σε ένα απλό αλλά σημαντικό γεγονός: Στην Ευρώπη – και στις προεκτάσεις της Ευρώπης, πάνω απ’ όλα στην Αμερική – οι άνθρωποι κατάφεραν για πρώτη φορά να πετύχουν διαρκή ανά κεφαλή οικονομική ανάπτυξη. Με αυτόν τον τρόπο, η ευρωπαϊκή κοινωνία ξέφυγε από την «Μαλθουσιανή παγίδα», κάνοντας δυνατή την επιβίωση δεκάδων εκατομμυρίων νέων ανθρώπων και επιτρέποντας στο σύνολο του πληθυσμού να ξεφύγει από την απελπιστική δυστυχία που ίσχυε για την ευρεία μάζα της ανθρώπινης φυλής σε παλαιότερες εποχές. Το ερώτημα είναι: γιατί η Ευρώπη;

Σε όλο το φάσμα των ιστορικών μελετών, οι θεωρίες για την οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης ποικίλουν.¹ Αλλά ένα από τα πιο σημαντικά χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πολιτισμού – από την κατάρρευση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας κι έπειτα – ήταν η πολιτική αποκέντρωση της Ευρώπης.

Συνεχίζει ο Raico:

Παρά το γεγονός ότι οι γεωγραφικοί παράγοντες διαδραμάτισαν κάποιο ρόλο, το κλειδί για τη δυτική ανάπτυξη βρίσκεται στο γεγονός ότι, ενώ η Ευρώπη αποτελούσε έναν ενιαίο πολιτισμό – Λατινικός Χριστιανισμός – ήταν ταυτόχρονα ριζικά αποκεντρωμένη. Σε αντίθεση με άλλους πολιτισμούς – ειδικά της Κίνας, της Ινδίας και του Ισλαμικού κόσμου – η Ευρώπη αποτελούσε ένα σύστημα διαιρούμενων και επομένως ανταγωνιστικών εξουσιών και δικαιοδοσιών.

Ενώ ένα μεγάλο πολιτικό κράτος με ελάχιστα εσωτερικά σύνορα, μπορεί πράγματι να οδηγήσει σε μεγάλες αγορές με μικρότερα κόστη συναλλαγών, ο συγκεντρωτισμός της εξουσίας σε ένα μέρος, συνεπάγεται μεγάλους κινδύνους. Ένα κράτος που μπορεί να διευκολύνει το εμπόριο σε μια μεγάλη αυτοκρατορία, είναι επίσης ένα κράτος που μπορεί να καταπνίξει το εμπόριο μέσω κανονιστικών ρυθμίσεων, φορολογίας, ακόμη και σφετερισμού (κατασχέσεων, «απαλλοτριώσεων», επιτάξεων κλπ).

Τα πρώην τεράστια βασίλεια και οι αυτοκρατορίες της Ασίας, μπορεί να ήταν κάποτε σε θέση να προωθήσουν τη δημιουργία μιας πλούσιας εμπορικής και μεσαίας τάξης. Αλλά είναι γεγονός ότι αυτό δεν συνέβη. Αυτά τα κράτη επικεντρώνονταν στον περιορισμό των κινδύνων που αντιμετώπιζε η κρατική εξουσία, στον συγκεντρωτισμό του πολιτικού ελέγχου των αγορών, στον εκβιασμό και στη λεηλασία του κοινού μέσω επιβολής προστίμων και κυρώσεων σε όσους δεν ευνοούσαν οι άρχουσες τάξεις.

Τα πλεονεκτήματα της «αναρχίας»

Αντίθετα, η Ευρώπη ήταν σχετικά άναρχη σε σύγκριση με άλλους παγκόσμιους πολιτισμούς και έγινε η έδρα του μεγάλου οικονομικού άλματος που θεωρούμε σήμερα δεδομένο. Αυτό δεν είναι «αναρχία» με την «χαοτική» έννοια, φυσικά. Αυτή είναι η αναρχία όπως την κατανοούν οι πολιτικοί επιστήμονες: η απουσία ελέγχου από κάποια συγκεκριμένη εξουσία ή κάποιο συγκεκριμένο κράτος. Σε βασικές περιόδους ανάπτυξης της ηπείρου – όπως τώρα – δεν υπήρχε κανένας κυβερνήτης της «Ευρώπης» και καμία ευρωπαϊκή αυτοκρατορία. Στο βιβλίο του «Οι καταβολές του καπιταλισμού», ο ιστορικός Jean Bachler συμπεραίνει:

Η κύρια προϋπόθεση για τη μεγιστοποίηση της οικονομικής αποδοτικότητας, είναι η απελευθέρωση της κοινωνίας των πολιτών από το κράτος […] Ο λόγος ύπαρξης του καπιταλισμού και η εξάπλωση του, οφείλονται στην πολιτική αναρχία. (έμφαση στο πρωτότυπο)²

Για πολλά χρόνια, οι μελετητές της οικονομικής ιστορίας προσπάθησαν να βρουν συσχετισμούς μεταξύ αυτής της πολιτικής αναρχίας και της οικονομικής επιτυχίας της Ευρώπης. Πολλοί έχουν βρει ότι η σύνδεση είναι αδιαμφισβήτητη. Ο οικονομολόγος Douglass North, για παράδειγμα, καταλήγει:

Οι αποτυχίες της Κίνας και του Ισλαμικού κόσμου σε σχέση με την Ευρώπη, κατευθύνουν την έρευνα μας. Ο κεντρικός πολιτικός έλεγχος περιορίζει τις επιλογές – περιορίζει τις εναλλακτικές λύσεις που θα επιδιωχθούν, σε ένα πλαίσιο αβεβαιότητας σχετικά με τις μακροπρόθεσμες συνέπειες των πολιτικών και οικονομικών αποφάσεων. Ήταν ακριβώς η έλλειψη μεγάλης κλίμακας πολιτικού και οικονομικού ελέγχου που δημιούργησε ένα περιβάλλον που είναι απαραίτητο για την οικονομική ανάπτυξη και, εν τέλει, για τις ανθρώπινες ελευθερίες. Σε αυτό το ανταγωνιστικό αποκεντρωμένο περιβάλλον, υπήρξαν πολλές εναλλακτικές λύσεις που ακολουθήθηκαν . Κάποιες ήταν επιτυχείς, όπως στην Ολλανδία και την Αγγλία, κάποιες απέτυχαν όπως στην περίπτωση της Ισπανίας και της Πορτογαλίας και κάποιες βρέθηκαν στη μέση των δύο άκρων, όπως στην περίπτωση της Γαλλίας.³

Ο ανταγωνισμός μεταξύ ξένων κυβερνήσεων σημαίνει περισσότερη ελευθερία

Αλλά, για ποιόν ακριβώς λόγο αυτό το είδος ριζοσπαστικής αποκέντρωσης «περιόρισε τις επιλογές» των πριγκίπων και των βασιλιάδων; Η ελευθερία αυξάνεται, επειδή υπό ένα αποκεντρωμένο σύστημα υπάρχουν περισσότερες «εναλλακτικές λύσεις» διαθέσιμες σε όσους επιδιώκουν να αποφύγουν αυτό που ο E.L. Jones αποκαλεί «επιθετική φορολογική συμπεριφορά των κυβερνήσεων». Έτσι, ο ιστορικός David Landes υπογράμμισε:

Η ύπαρξη «πολλαπλών, ανταγωνιστικών πολιτικών» διαμόρφωσε το πλαίσιο όπου η ιδιωτική επιχείρηση στη Δύση απέκτησε μια κοινωνική και πολιτική ζωτικότητα άνευ προηγουμένου ή αντίστοιχου παραδείγματος. Αυτό το φαινόμενο, περιττό να πούμε διέφερε σημαντικά, στα διάφορα μέρη της Ευρώπης […] Και μερικές φορές τυχαία γεγονότα, όπως ένας πόλεμος ή αλλαγή κυριαρχίας, προκάλεσαν σημαντικές αλλαγές στις συνθήκες των επαγγελματικών τάξεων. Όμως, ο τομέας των ιδιωτικών επιχειρήσεων ήταν ασφαλής και βελτιωνόταν με τον χρόνο. Και αυτό είναι εμφανές στις θεσμικές ρυθμίσεις που αφορούσαν την απόκτηση και τη δαπάνη του πλούτου.⁴

Αυτός ο «υποβόσκων ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών», όπως υποστηρίζει ο Jones, ήταν που οδήγησε μεμονωμένες πολιτείες να ακολουθήσουν πολιτικές που αποσκοπούσαν στην προσέλκυση κεφαλαίων.⁵ Οι πιο επαρκείς και ικανοί πρίγκιπες και βασιλείς, υιοθέτησαν πολιτικές που οδήγησαν στην οικονομική ευημερία των δικαιοδοσιών τους κι έτσι «η ελεύθερη μετακίνηση μεταξύ των εθνών-κρατών, προσέφερε ευκαιρίες για την εξάπλωση βέλτιστων πρακτικών σε πολλούς τομείς – όχι μόνο της οικονομίας». Δεδομένου ότι τα ευρωπαϊκά κράτη ήταν σχετικά μικρά και αδύναμα – ωστόσο πολιτισμικά όμοια μεταξύ τους – η κατάχρηση εξουσίας εκ μέρους των κυρίαρχων τάξεων οδηγούσε σε μείωση, τόσο των εσόδων, όσο και του πιο πολύτιμου μέρους του πληθυσμού. Οι κυβερνήτες προσπάθησαν να αντεπεξέλθουν στο θέμα αυτό, διασφαλίζοντας την προστασία της ιδιωτικής ιδιοκτησίας.

Αυτό, φυσικά, δεν σημαίνει ότι οι καταχρήσεις εξουσίας ήταν πάντα απούσες, αλλά όπως παρατηρεί ο Landes:

Σίγουρα, οι βασιλιάδες μπορούσαν να ευνοούν ή να περιορίζουν διάφορες επιχειρήσεις. Αλλά η εξουσία αυτή περιοριζόταν από τον διεθνή ανταγωνισμό. Οι καπιταλιστές  μπορούσαν να μεταφέρουν τον πλούτο και τις επιχειρήσεις τους αλλού, αλλά, ακόμα κι αν δεν μπορούσαν να φύγουν, οι καπιταλιστές σε άλλες περιοχές σύντομα θα καρπώνονταν τα κέρδη που έχαναν οι ανταγωνιστές τους σε περιοχές με πολιτική καταπίεση.⁶

Η αποκέντρωση, επίσης, δεν περιοριζόταν μόνο στο διεθνές σύστημα των ξεχωριστών κυρίαρχων κρατών. Χάρη στον μακροχρόνιο διχασμό μεταξύ κράτους και εκκλησίας και μεταξύ βασιλιάδων και ευγενών, η αποκέντρωση ήταν συνηθισμένο φαινόμενο ακόμα και εντός των κυρίαρχων κρατών. Ο Ralph Raico εξηγεί:

Η αποκέντρωση της εξουσίας, σηματοδότησε επίσης τους εγχώριους κανόνες στα διάφορα ευρωπαϊκά πολιτεύματα. Σε αυτή την περίπτωση η φεουδαρχία – η οποία παρήγαγε ευγενείς βάσει φεουδαρχικού δικαίου και όχι βάσει κράτους – θεωρείται από διάφορους μελετητές ότι έπαιξε ουσιώδη ρόλο […] Μέσα από τη διαρκή πάλη για εξουσία εντός των διαφόρων σφαιρών επιρροής, δημιουργήθηκαν αντιπροσωπευτικά όργανα και οι πρίγκιπες συχνά έβρισκαν τα χέρια τους δεμένα από τους χάρτες δικαιωμάτων (Magna Carta, για παράδειγμα) που αναγκάζονταν να χορηγήσουν στους υπηκόους τους. Στο τέλος, ακόμα και στις σχετικά μικρές δικαιοδοσίες της Ευρώπης, η εξουσία διασκορπίστηκε ανάμεσα σε κτήματα, τάξεις, πόλεις με ανεξάρτητα καταστατικά, θρησκευτικές κοινότητες, σωματεία, πανεπιστήμια κ.λ.π. με τις δικές τους εγγυημένες ελευθερίες.⁷

Αναλύοντας σε βάθος, ωστόσο, το σύστημα της διεθνούς αναρχίας ήταν αυτό που εξασφάλισε τον περιορισμό της δυνατότητας των κρατών να φορολογούν και να λεηλατούν τις τάξεις των εμπόρων και τις μεσαίες τάξεις, οι οποίες αποτέλεσαν ένα βασικό στοιχείο της αυξανόμενης οικονομικής ανάπτυξης της Ευρώπης.⁸

Πρέπει να επιστρέψουμε στο σύστημα των μικρότερων κρατών

Ακόμα και σήμερα, συνεχίζουμε να βλέπουμε πως λειτουργούν αυτοί οι συντελεστές. Τα μικρά κράτη – ειδικά στην Ευρώπη και την Αμερική – τείνουν να έχουν υψηλότερα εισοδήματα και να είναι πιο ανοιχτά στην ελευθερία. Μπορούμε να το δούμε αυτό στα μικρά κράτη – «φορολογικούς παραδείσους» της Ευρώπης και της Καραϊβικής. Τα μικρά κράτη, που επιδιώκουν να προσελκύσουν κεφάλαια, συχνά μειώνουν τη φορολογία έναντι των μεγαλύτερων γειτόνων τους.

Είναι αλήθεια ότι μία από τις πλέον οικονομικά επιτυχημένες περιοχές στον κόσμο σήμερα είναι μια μεγάλη περιοχή: οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η επιτυχία των ΗΠΑ μπορεί, ωστόσο, να αποδοθεί στη διαρκή παρουσία της πολιτικής αποκέντρωσης στο εσωτερικό τους – ειδικά κατά το δέκατο ένατο αιώνα – και στον οικονομικό φιλελευθερισμό που εκτιμάται από μεγάλο μέρος του πληθυσμού – κάτι που φθίνει ωστόσο. Η Ευρώπη, βέβαια, ήταν ήδη πλούσια και σχετικά πολιτικά ελεύθερη σε σύγκριση με τα δεσποτικά καθεστώτα της Ανατολής – πολύ πριν αρχίσει ο πολιτικός συγκεντρωτισμός των εξουσιών υπό το έμβλημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σήμερα, όμως, βλέπουμε τα αρνητικά αποτελέσματα που προέκυψαν μετά από δεκαετίες πολιτικού συγκεντρωτισμού τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Ευρώπη. Κανονιστικές ρυθμίσεις και διατάγματα των Βρυξελλών και της Ουάσιγκτον, καταπνίγουν την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Η ΕΕ προσπαθεί να εξαναγκάσει μικρά κράτη-μέλη να αυξήσουν τη φορολογία. Τόσο η ΕΕ όσο και οι ΗΠΑ δημιουργούν εμπορικούς φραγμούς στους παραγωγούς εκτός των εμπορικών συνασπισμών τους.

Το αντίδοτο σε όλα αυτά είναι η αποκέντρωση. Η αποκέντρωση, εξάλλου, ποτέ δεν αποτέλεσε φραγμό στην οικονομική ανάπτυξη. Αν μη τι άλλο, η ανάπτυξη του μετακινούμενου κεφαλαίου και του παγκόσμιου εμπορίου έχει καταστήσει την οικονομική ανάπτυξη πιο εφικτή από ποτέ για τα μικρά κράτη. Επιπλέον, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης παρέχει ένα ακόμα παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο ο κατακερματισμός ενός μεγάλου κράτους μπορεί να οδηγήσει σε πολύ μεγαλύτερη οικονομική πρόοδο.

Δυστυχώς, όσοι βρίσκονται στην εξουσία και επωφελούνται από το status quo και από τη χαλιναγώγηση μεγάλων κρατών, είναι απίθανο να εγκαταλείψουν αυτή την εξουσία χωρίς μάχη.

 

***

Ο Ryan McMaken  είναι ο αρχισυντάκτης του Mises Wire και του The Austrian στο Ινστιτούτο Ludwig von Mises. Έχει πτυχία στα οικονομικά και στις πολιτικές επιστήμες από το πανεπιστήμιο του Colorado και ήταν αρμόδιος οικονομολόγος του οικιστικού τομέα του Colorado από το 2009 ως το 2014. Είναι συγγραφέας του Commie Cowboys: The Bourgeoisie and the Nation-State in the Western Genre.

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ludwig von Mises

Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.

 

Σημειώσεις – Παραπομπές – Βιβλιογραφία

1. Για παράδειγμα, οι Chiu Yu Ko, Mark Koyama και Tuan-Hwee Sng, υποστηρίζουν ότι η Κίνα αναγκάστηκε να προχωρήσει σε συγκεντρωτισμό λόγω των απειλών από τις στέπες της Ευρασίας. (Βλέπε «Unified China and Divided Europe, » 2014.
2. Ο Baechler επηρέασε και τη σκέψη του FA Hayek. Ο Hayek παραπέμπει στον Baechler σχετικά με την «πολιτική αναρχία» στον τρίτο τόμο, του Law, Legislation and Liberty. Και ευχαριστεί τον Jorge Besada για την επισήμανση της ακόλουθης παραπομπής στο The Fatal Conceit : «Η ιστορία της Κίνας προσφέρει πολλά παραδείγματα κυβερνητικών προσπαθειών για επιβολή τέλειας τάξης, με συνέπεια η καινοτομία να καταστεί τελικά αδύνατη. Αυτή η χώρα, που ήταν τόσο πιο τεχνολογικά και επιστημονικά ανεπτυγμένη σε σχέση με την Ευρώπη, για να δώσουμε μόνο μία εικόνα, είχε δέκα πετρελαιοπηγές που λειτουργούσαν σε ένα τμήμα του ποταμού Po ήδη στον δωδέκατο αιώνα, οφείλει σίγουρα τη μεταγενέστερη στασιμότητα της, αλλά όχι την πρόωρη πρόοδο της, στη χειραγωγική δύναμη των κυβερνήσεών της. Αυτό που οδήγησε τον πολύ εξελιγμένο πολιτισμό της Κίνας να μείνει τόσο πίσω από την Ευρώπη, ήταν η κυβερνητική παρεμβατικότητα που δεν άφηνε περιθώρια για καινοτομίες. Αντίθετα, όπως σημειώνεται στο τελευταίο κεφάλαιο, η Ευρώπη μάλλον οφείλει την ασυναγώνιστη επέκτασή της στην πολιτική της αναρχία». (σελίδα 44)
3. Douglass North. «The Paradox of the West» in The Origins of Modern Freedom in the West, R.W. Davis,. ed. (Stanford University Press, 1995.)
4. David Landes, The Unbound Prometheus: Technological Change and Industrial Development in Western Europe from 1750 to the Present. (Cambridge University Press, 1969). σελ. 15.
5. E.L. Jones, The European Miracle. (Cambridge University Press, 2003).
6. Landes, σελ. 15.
7. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι ο Raico δεν αντιμετωπίζει τη «ριζοσπαστική αποκέντρωση του Λατινικού Χριστιανισμού» ως κάτι που «απλώς συνέβη». Δηλαδή, πιστεύω ότι ο Andrei Znamenski ερμηνεύει εσφαλμένα τον Raico όταν τονίζει ότι «ο ρόλος του πολιτικού κατακερματισμού και της αποκέντρωσης ως ο κύριος παράγοντας που επέτρεψε στην Ευρώπη να αναπτυχθεί οικονομικά» είναι «καλά τοποθετημένη και υποστηριγμένη άποψη» εκ μέρους του Raico, καταλήγει όμως στο συμπέρασμα «ότι αφήνει αναπάντητο το απλό ερώτημα σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο προήλθε εξ αρχής ο κατακερματισμός και η αποκέντρωση». Ο Raico εξηγεί αυτό το θέμα επισημαίνοντας ότι συγκεκριμένα η Δυτική Ευρώπη, ήταν αυτή η οποία ήταν η πιο επιτυχημένη από οικονομική άποψη και αυτό οφείλεται στο ότι η Λατινική Εκκλησία ήταν αντίθετη σε κάθε ενδεχόμενο μιας ενιαίας πολιτικής κυβέρνησης που θα γινόταν η απόλυτη πολιτική δύναμη στην Ευρώπη. Βλέπε: «The ‘European Miracle’ Warrior Aristocrats, Spirit of Liberty, and Competition as a Discovery Process» του Andrei Znamenski. (Burlingame, The Independent Institute, 2012)
8. Η σπουδαιότητα της αποκέντρωσης εντός των κρατών, δεν μπορεί φυσικά να αγνοηθεί. Όπως αναφέρει ο ιστορικός Joel Mokyr στο «The Enduring Riddle of the European Charm: The Enlightenment and the Industrial Revolution» (2002), η άνοδος του πολιτικού και οικονομικού φιλελευθερισμού (που ο συγγραφέας ονομάζει «Διαφωτισμό») ήταν το κλειδί στην αποδυνάμωση των κρατών όσον αφορά τη δυνατότητα τους να βοηθούν τα κατεστημένα συμφέροντα προσοδοθηρίας να πλουτίζουν εις βάρος των παραγωγών της αγοράς. Αυτό, ωστόσο, δεν αποδυναμώνει τη θεωρία μας σχετικά με την αποκέντρωση, δεδομένου ότι η αποκέντρωση αποτελεί βασικό συστατικό για τη διατήρηση και τη χάραξη των αναγκαίων συνθηκών για την ανάπτυξη του ιδεολογικού φιλελευθερισμού.