κεφάλαιο, είναι οι υποδομές, οι οποίες ως επί το πλείστον χρειάζονται μεγάλο χρόνο και επένδυση για να δημιουργηθούν και δεν αποτελεί καταναλωτικό προϊόν, αλλά παραγωγικό προϊόν που αποτελεί την πηγή δημιουργίας των καταναλωτικών αγαθών
Του Ευθύμη Μαραμή
Το σύνηθες λάθος των περισσότερων σοσιαλιστών, είναι πως μπερδεύουν την αιτία με το αποτέλεσμα. Έτσι κάπως καταλήγουν σε συμπεράσματα εσφαλμένα εν τη γενέσει τους, όπως για παράδειγμα στο θέμα των ΕΣΠΑ, των επιδοτήσεων και συνολικά των πρακτικών αναδιανομής μέσω κεντρικού σχεδιασμού. Θα πρέπει σε κάποια στιγμή να γίνει η κατανομή της αιτιότητας, πως η εσφαλμένη χρήση κεφαλαίων, η διαφθορά και οι διαρκείς επιχειρηματικοί κύκλοι άνθισης και υφέσεως, οφείλονται κυρίως στους εμπνευστές των πολιτικών αναδιανομής μέσω πλαστών επιτοκίων από την κεντρική τράπεζα, στα ανεπαρκή αποθεματικά (fractional reserve banking), στις επιδοτήσεις συγκεκριμένων παραγόντων και στις συνεχείς παρεμβάσεις των κυβερνήσεων. Όταν το τραπεζικό (και το πολιτικό) σύστημα παρουσιάζουν ψευδώς την δεξαμενή της πραγματικής χρηματοδότησης μεγαλύτερη από ό,τι είναι, δεν μπορούν να ευθύνονται για την λάθος κατανομή, για την διαφθορά και για τις στρεβλώσεις οι χρήστες. Αυτό είναι απλά αποτέλεσμα της αιτίας που προαναφέρθηκε.
Δεν υφίσταται ούτε και πρόκειται να υπάρξει ποτέ, το «ηθικό κράτος», πόσο μάλλον όταν αυτό δημιουργείται πάνω σε βάσεις σαθρές και επίπλαστες. Αλλά πέρα από την στρέβλωση της ηθικής του καπιταλισμού, η οποία προκαλείται με το «φτηνό» η και το «δωρεάν» χρήμα από το πουθενά (out of thin air), υπάρχει και η θεμελιώδης αδυναμία συντήρησης ενός μοντέλου οικονομίας η οποία αψηφά την αρχή της προσφοράς και της ζήτησης στην χρηματοπιστωτική αγορά.
Είναι αδύνατο να υπάρχει ταυτόχρονη κατανάλωση και επένδυση, χωρίς να μεσολαβήσει ένα διάστημα αποταμίευσης. Όταν ο δανεισμός ξεπεράσει τις αποταμιεύσεις μιας κοινωνίας, είναι μοιραίο πως θα προκύψει χρέος, εσφαλμένη κατανομή – ανακατανομή κεφαλαιακών πόρων και εργασίας. Η λάθος χρήση των δομών του κεφαλαίου, το οποίο παράγει πλούτο για μια κοινωνία, η παράκαμψη της «θυσίας» παρόντος χρόνου κατανάλωσης, προς όφελος μελλοντικής κατανάλωσης, είναι καταδικασμένη να μετατραπεί σε μια οικονομία χρέους. Η αποταμίευση, είναι θεμελιώδες συστατικό μιας υγιούς οικονομίας η οποία δεν θέλει να γυρίσει σε παραγωγικό μεσαίωνα.
Τι είναι το χρήμα και το κεφάλαιο;
Σίγουρα κεφάλαιο, δεν είναι το χρήμα. Πρέπει να ξεκινήσουμε διαχωρίζοντας στην σκέψη μας την έννοια του κεφαλαίου από αυτήν του χρήματος. Το χρήμα, για να απλουστεύσουμε την ερμηνεία του, πρέπει να αντιπροσωπεύεται στην σκέψη μας ως ένα προϊόν το οποίο επελέγη ως συναλλακτικό μέσο. Εξυπηρετεί την ροή των αγαθών ανάμεσα σε πωλητές και αγοραστές.
Το χρήμα λοιπόν οφείλει να παράγεται από τους συντελεστές που διαχειρίζονται τις δομές και τις χρήσεις του κεφαλαίου, όπως και κάθε άλλο προϊόν. Πρέπει να υπόκειται στην διαδικασία προσφοράς και ζήτησης όπως κάθε άλλο προϊόν. Με πιο απλά λόγια, σε μια αντιστροφή του «γρίφου» για το αυγό και την κότα: «Το κεφάλαιο γέννησε το χρήμα, η το χρήμα γέννησε το κεφάλαιο»; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη, πως το κεφάλαιο γέννησε το χρήμα. Όσο παραστατικό, πολιτικό fiat χρήμα και να υπάρχει σε μια οικονομία, οι συναλλαγές θα γίνονται πάντα βάσει του πραγματικού πλούτου και των προϊόντων του (κεφαλαιακών ή καταναλωτικών). Των υφισταμένων δηλαδή παραγωγικών υποδομών.
Το κεφάλαιο, είναι οι υποδομές, οι οποίες ως επί το πλείστον χρειάζονται μεγάλο χρόνο και επένδυση για να κατασκευαστούν – δημιουργηθούν. Το κεφάλαιο δεν αποτελεί καταναλωτικό προϊόν, είναι παραγωγικό προϊόν και αποτελεί την πηγή δημιουργίας καταναλωτικών αγαθών. Χωρίς τη συνδρομή του κεφαλαίου, τα περισσότερα καταναλωτικά αγαθά χρειάζονται μεγάλους χρόνους παραγωγικής διαδικασίας για να παραχθούν η/και πολλά εξ αυτών δεν μπορούν να παραχθούν καθόλου.
Είναι τα κεφαλαιακά αγαθά αυτά τα οποία δημιουργούν περαιτέρω ανάπτυξη και πλούτο.
Η δημιουργία κεφαλαίου λέγεται επένδυση και χρειάζεται αποταμίευση για να επιτευχθεί. Κάθε λάθος επένδυση δημιουργεί ένα μη βιώσιμο κεφάλαιο το οποίο και πρέπει να ανακατανεμηθεί, ή να εκκαθαριστεί. Κάποιος, μπορεί να ξοδεύει χρόνο, παράγοντας αγαθά (μετατρέποντας την εργασία του σε αγαθά), καταναλώνοντας τα άμεσα, ή να κάνει αποταμίευση, θυσιάζοντας παρόντα χρόνο και πόρους άμεσης κατανάλωσης, προς όφελος της δημιουργίας μελλοντικού κεφαλαίου και μελλοντικής κατανάλωσης.
Το κεφάλαιο είναι οι περιφερειακοί, μακρόπνοοι, εκλεπτυσμένοι τρόποι παραγωγής, οι οποίοι αντικαθιστούν ή προσθέτουν στους ήδη υπάρχοντες, τη δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης και παραγωγής καταναλωτικών αγαθών ή υπηρεσιών. Δηλαδή είτε αύξηση παραγωγής σε σχέση μονάδας-χρόνου, ήδη παραγόμενων προϊόντων, είτε την δημιουργία νέων προϊόντων, με εξαρχής μειωμένο χρόνο παραγωγής.
Γιατί δεν μπορεί να παρακαμφθεί η αποταμίευση και άρα η πτώση της κατανάλωσης, κατά την διαδικασία παραγωγής κεφαλαιακών δομών;
Ας ρίξουμε μια ματιά στην απλή εξήγηση που δίνει ο Mark Tovey. Στην ταινία «η αυγή του πλανήτη των πιθήκων», περιγράφεται η εξέλιξη μιας κοινότητας πιθήκων (προγόνων των ανθρώπων). Η εξασφάλιση τροφής γινόταν με τον πιο άμεσο δυνατό τρόπο. Το κυνήγι δηλαδή και την κατανάλωση της τροφής. Αυτό περιλάμβανε μόνο την χρήση έντονης εργασίας. Στην πορεία της εξέλιξης του τρόπου σκέψης και της παραγωγικής διαδικασίας, δημιουργήθηκαν ακόντια, τόξα κλπ. Έτσι εξελίχθηκε ένας περιφερειακός τρόπος ανάπτυξης της παραγωγής, πιο αποτελεσματικός, ο οποίος χρειάζεται όμως κατανάλωση παρόντος χρόνου και άρα, ελάττωσης της κατανάλωσης πόρων. Ο χρόνος αυτός αφαιρείται από την ως τότε αποκλειστική προσήλωση στο κυνήγι με τα χέρια, με σκοπό την κατασκευή εξαρτημάτων τα οποία θα προσφέρουν μεγαλύτερη αποδοτικότητα στο μέλλον. Δημιουργείται δηλαδή κεφάλαιο.
Ο σκηνοθέτης της ταινίας όμως, χρησιμοποιεί ένα κινηματογραφικό τρικ. Ο αρχηγός της κοινότητας των πιθήκων, έχει την ιδέα για ακόμα μεγαλύτερη παραγωγή κεφαλαίου και με κινηματογραφική ταχύτητα (κυριολεκτικά) δημιουργείται περίφραξη, κατασκευή εργαλείων, καλλιέργεια γης, εγκλεισμός των ζώων στον δημιουργημένο χώρο κ.λ.π. Τι θα συνέβαινε όμως στην περίπτωση που επιχειρούταν μια απότομη μετατροπή του ως τότε γνωστού τρόπου θήρευσης στην κοινότητα των πιθήκων, σε μια τόσο μεγάλης κλίμακας κεφαλαιακή επένδυση; Ο σκηνοθέτης δεν έχει φυσικά την υποχρέωση να δείξει το διάστημα που μεσολαβεί από την σύλληψη της ιδέας ως την εφαρμογή της. Η κοινότητα όμως, απλά θα διαπίστωνε πως μια τέτοια μαζική επένδυση είναι αδύνατη και θα εγκατέλειπε το σχέδιο.
Απαραίτητη η στέρηση παρούσας κατανάλωσης για να δημιουργηθεί το κεφάλαιο
Ας υποθέσουμε, πως η κοινότητα αποφασίζει αρχικά και κύρια να «εκσυγχρονιστεί». Ο αρχηγός θα πρέπει να προχωρήσει σε καταμερισμό των εργασιών, π.χ. όργωμα, περίφραξη, κατασκευή εργαλείων. Θα διαπίστωνε τότε, πως για να συμβεί αυτό, ο περιορισμός της παρούσας κατανάλωσης, είναι αναπόφευκτος. Διότι για παράδειγμα, οι ως τότε θηρευτές, θα πρέπει να απασχοληθούν με άλλες εργασίες, όπως ας πούμε το όργωμα, άρα θα υπάρξει έλλειψη τροφής. Οι ως τότε υπεύθυνοι για την συγκέντρωση καυσόξυλων, θα πρέπει να κατασκευάσουν την περίφραξη, άρα, η κοινότητα θα πρέπει να στερηθεί την θέρμανση κ.ο.κ. Ομολογουμένως, ο αρχηγός θα μπορούσε να επιλέξει για αυτές τις εργασίες, αυτούς που κρίνει πως έως τότε, προσφέρουν τις λιγότερο αξιόλογες υπηρεσίες, ώστε να μετριάσει την ένταση των στερήσεων στην απαραίτητη παρούσα κατανάλωση. Όμως αυτό δεν θα προκαλούσε και μεγάλη διαφορά, διότι η κοινότητα ζει στα όρια της επιβίωσης.
Το κεφάλαιο λοιπόν, αναπόφευκτα είναι μια περιφερειακή δομή η οποία φυσικά και μπορεί να δημιουργηθεί, αλλά σταδιακά.
Δεν μπορούν να απασχοληθούν μαζικά οι εργάτες της κοινότητας, ειδικά όταν το ήδη υπάρχον κεφάλαιο είναι πολύ μικρό. Θα πρέπει αρχικά να ενθαρρυνθούν μικρές θυσίες κατανάλωσης χρόνου και άρα πόρων για την κατασκευή π.χ. παγίδων και τόξων. Δεν θα πρέπει να υποτιμούνται καθόλου, ως αρχικό κεφάλαιο, διότι θα προκύψει ευκολότερο και πιο γρήγορο κυνήγι, με αποτέλεσμα να απελευθερωθούν χέρια, ούτως ώστε να δημιουργήσουν ακόμα μεγαλύτερο κεφάλαιο κ.ο.κ.
Ακόμα λοιπόν και αν υπάρχει η γνώση και η ιδέα, πως ένα σύστημα αγροτικής παραγωγής μπορεί να είναι εξαιρετικά ωφέλιμο για την κοινότητα, δεν είναι δυνατόν αυτό το σύστημα να δημιουργηθεί αμέσως. Θα πρέπει η κοινότητα αρχικά να περιοριστεί στο ήδη υπάρχον σύστημα επιβίωσης, το οποίο προϋποθέτει πρωτόγονη, «αδέξια» και επίπονη εργασία με φτωχά αποτελέσματα. Όμως αυτά τα αποτελέσματα είναι άμεσα και χειροπιαστά, απαραίτητα για την επιβίωση. Σταδιακά και με τις ανάλογες θυσίες σε χρόνο και/άρα κατανάλωση, θα δημιουργηθεί και το κεφάλαιο.
Στρεβλώσεις και εσφαλμένες επιλογές στην οικονομία
Βέβαια, θα ήταν υπέροχο, με την δυνατότητα του μοντάζ της ταινίας, να υπερπηδούσαμε την διαδικασία δημιουργίας του κεφαλαίου, αποφεύγοντας τις πραγματικές δράσεις προαπαιτούμενες για την δομική αυτή αλλαγή. Όμως αυτό είναι αδύνατο.
Οι πιστώσεις χρόνου με παραπανίσιο χρήμα η με φαλκιδευμένο επιτόκιο, παρακάμπτουν την διαδικασία της προσφοράς και της ζήτησης με σοβαρές συνέπειες για την οικονομία. Το πρόβλημα δεν είναι πως ο σύγχρονος άνθρωπος δεν μπορεί να αντιληφθεί την παραγωγική διαδικασία και την σημασία της αποταμίευσης και της επένδυσης. Το θέμα είναι, πως η σημερινή δομή του κεφαλαίου, προσομοιάζει στα πρότυπα του τρικ της ταινίας, όπου οι πίθηκοι ξεκινάνε ανάποδα και βρίσκονται ως δια μαγείας σε ένα περιβάλλον αγροτικής κεφαλαιακής δομής χωρίς να έχουν ακολουθήσει την διαδικασία δημιουργίας της.
Οι λάθος χρήσεις του κεφαλαίου, οφείλονται στην προσπάθεια αντιστροφής της δημιουργίας του από την «σύγχρονη» οικονομία. Σε μια κοινωνία χωρίς επιτυχές και αποδοτικά δομημένο κεφάλαιο, το πολιτικό fiat χρήμα είναι άχρηστο και η τροφοδοσία της οικονομίας με αυτό, θα προκαλέσει ακόμα χειρότερη κατανομή κεφαλαίου. Είπαμε και στην αρχή: Όσο πολιτικό fiat χρήμα και να υπάρχει σε μια οικονομία, οι συναλλαγές θα γίνονται πάντα βάσει του πραγματικού πλούτου και των προϊόντων του (κεφαλαιακών η καταναλωτικών). Δεν ξεγελιέται η πραγματικότητα. Μας εξηγεί ο Γιώργος Σιβρίδης:
«Ένα άλλο αποτέλεσμα του «παραπανίσιου» χρήματος στην αγορά είναι η διαστρέβλωση των επιχειρηματικών projects. Ας πούμε ότι ως επιχειρηματίας έχω μπροστά μου τέσσερα σχέδια ιεραρχημένα βάσει των πιθανοτήτων επιτυχίας τους p1, p2, p3, p4. Υπό κανονικές συνθήκες έχω χρήματα προς επένδυση μόνο για τα δυο πρώτα. Με την επιπλέον οικονομική δυνατότητα που έχω (i.e. επιδότηση, θαλασσοδάνειο) τα δύο αμφιβόλου επιτυχίας p3, p4 μου φαίνονται εξίσου προσοδοφόρα. Το χρηματικό πλεόνασμα δημιουργεί υπερπληθώρα υπηρεσιών και αγαθών χαμηλότερης ποιότητας. Και πληθωρισμός είναι εξίσου αυτή η πτώση της ποιότητας. Και είναι το σημείο που μπορούμε να πούμε σαφώς πως το χρήμα προκαλεί αλλοτρίωση της ανθρώπινης δραστηριότητας και «πραγμοποίηση» (reification) των αγαθών.»
Οι εσφαλμένες χρήσεις του κεφαλαίου λόγω παραστατικού χρήματος, θα οδηγήσουν σε μαζικές χρεοκοπίες, όσο μαζικές ήταν οι επισφαλείς πιστώσεις και θα κληθεί να τις αποπληρώσει ο παραγωγικός κόσμος και οι αποταμιευτές. (Πιο πρόσφατο παράδειγμα, οι στεγαστικές φούσκες σε ΗΠΑ και Ευρώπη και η διάσωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων με χρήματα των φορολογούμενων).
Συμπέρασμα
Ένα πολύ σημαντικό στοιχείο που πρέπει κάποτε να λάβουν υπ΄ όψιν οι new economic thinkers, είναι πως στα συνεχή φαινόμενα των «σύγχρονων» κυκλικών κρίσεων, δεν πλήττεται ποτέ η κατανάλωση, (η πλήττεται ελάχιστα και πολύ αργότερα) αλλά πλήττονται πρωτίστως και καθοριστικά τα κεφάλαια, τα μέσα παραγωγής (βιομηχανία, κατασκευές, πρώτες ύλες, γη). Πέραν του ότι αυτό καταδεικνύει την εσφαλμένη εντύπωση για την τόνωση της «συνολικής ζήτησης» ως «εργαλείο συνολικής ανάπτυξης», μας επιτρέπει επίσης να παρατηρήσουμε πως η οικονομία δεν είναι ένα ενιαίο σύνολο, όπως θέλει να πιστεύει η «μακροοικονομία». Οι συνεχιζόμενες πιστωτικές επεκτάσεις, οδηγούν το πολιτικό χρήμα στην κατανάλωση πόρων και όχι στην παραγωγή τους.
Χωρίς σεβασμό στις αρχές της προσφοράς και της ζήτησης στην αγορά χρήματος, δεν παράγεται πλούτος για την κοινωνία. Καταναλώνεται πλούτος απο τους εκλεκτούς του κράτους και της κεντρικής του τράπεζας. Για τους υπόλοιπους, παράγεται χρέος, απώλεια ιδιοκτησίας και στέρηση της ατομικής τους ελευθερίας.
***
Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.
