Τριάντα χρόνια μετά την απελευθέρωση από τη σοβιετική κατοχή, η Λιθουανία είναι πιο ελεύθερη, πιο ευημερούσα και ασφαλέστερη από ό, τι υπήρξε ποτέ τα τελευταία 300 χρόνια.
Του Zilvinas Silenas
Στις 11-3-1990, τριάντα χρόνια πριν, η Λιθουανία κήρυξε μονομερώς την ανεξαρτησία της από τη Σοβιετική Ένωση. Για την ακρίβεια, αποκήρυξε τη σοβιετική κατοχή, η οποία ήταν μέρος της συμφωνίας Σοβιετικών Κομμουνιστών και Ναζί και αποκατέστησε την ανεξαρτησία επαναφέροντας τη χώρα στην κυρίαρχη κατάσταση που ίσχυε το 1918. Σύντομα ακολούθησαν η Λετονία και η Εσθονία.
Αυτό οδήγησε σε μια σειρά γεγονότων που, μαζί με την πτώση του τείχους του Βερολίνου (1989) και μια απόπειρα στρατιωτικού πραξικοπήματος στη Ρωσία (Αύγουστος 1991), οδήγησαν στη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.
Έτσι απλά, η αυτοκρατορία του κακού έπαψε να υπάρχει.
Μια διαθήκη ελευθερίας
Ήμουν 9 ετών εκείνη την εποχή, οπότε δεν μπορούσα να κατανοήσω το μέγεθος των γεωπολιτικών και ιστορικών αλλαγών που συνέβησαν. Στην πραγματικότητα, αμφιβάλλω αν το κατάλαβαν και πολλοί ενήλικες. Ένα πράγμα όμως ήταν σαφές: οι Λιθουανοί ήθελαν ελευθερία, ανεξαρτησία και λιγότερη παρουσία της Ρωσίας στη Λιθουανία. Αυτά τα αξιώματα ήταν υπεράνω κάθε άλλης σκέψης. Αν κάποιος αμφιβάλει για τη δύναμη των ιδεών, η περίπτωση της Λιθουανίας είναι μια ακόμη απόδειξη της ισχύος που διαθέτουν οι πεποιθήσεις.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ , Γενικός Γραμματέας της Σοβιετικής Ένωσης εκείνη την εποχή, απείλησε να καταστρέψει την οικονομία της Λιθουανίας. Αυτό ήταν μια σοβαρή απειλή. Πολλοί άνθρωποι εργάζονταν σε εργοστάσια παραγωγής εξαρτημάτων για φορτηγά ή πυραύλους που χρησιμοποιούσε μόνο η Σοβιετική Ένωση (αυτό ήταν ένα σκόπιμο πλάνο των σοβιετικών κεντρικών σχεδιαστών ώστε να διατηρούν εξαρτημένες τις αιχμάλωτες χώρες της Σοβιετικής Ένωσης). Αλλά και τα σοβιετικά καταναλωτικά αγαθά δεν είχαν κάποια ιδιαίτερη ποιότητα που θα τα καθιστούσε ανταγωνιστικά στις διεθνείς αγορές. Πολλά από τα εργοστάσια έκλεισαν. Πολλοί άνθρωποι έχασαν τη δουλειά τους.
Μια άλλη απειλή ήταν ο οικονομικός αποκλεισμός της Λιθουανίας που ξεκίνησε ένα μήνα μετά την κήρυξη της ανεξαρτησίας. Η Ρωσία διέκοψε τις παραδόσεις πετρελαίου, φυσικού αερίου και πολλών βιομηχανικών πρώτων υλών. Το μήνυμα της Σοβιετικής Ένωσης ήταν ξεκάθαρο: παραδώστε την ελευθερία σας και ακυρώστε την κήρυξη ανεξαρτησίας ή θα υποστείτε τις συνέπειες. Ακόμη και κάποιες δυτικές δημοκρατίες συνιστούσαν στη νέα χώρα να είναι «λογική» υπακούοντας στους σοβιετικούς. Βλέπετε, ο Γκορμπατσόφ θεωρούταν ο «καλός» σοβιετικός κομμουνιστής.
Ο Σοβιετικός στρατός βρισκόταν στη Λιθουανία η οποία δεν είχε επίσημα δικό της στρατό. Ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισαν οι Σοβιετικοί τους ανθρώπους που αναζητούσαν την ελευθερία τους, ήταν όμοιος με αυτόν στην Ουγγαρία το 1956 και την Τσεχοσλοβακία το 1968: στρατιωτική επέμβαση, άρματα μάχης και μάχες στους δρόμους. Επιπλέον, η Λιθουανία ήταν στην πραγματικότητα μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ η Ουγγαρία και η Τσεχοσλοβακία, τουλάχιστον στα χαρτιά, ήταν ανεξάρτητες χώρες. Όχι πως οι συνθήκες είχαν κάποια σημασία για τους σοβιετικούς αλλά και πάλι υπήρχε διαφορά.
Τέλος, οι Σοβιετικοί υπολόγιζαν στη συμπαράσταση ντόπιων κομμουνιστών, σε φερέφωνα της Ρωσίας και σε ευυπόληπτα μέλη της κοινωνίας, για να αντιμετωπίσουν και να ανατρέψουν τις προσπάθειες αναγέννησης μιας «μπουρζουάδικης καπιταλιστικής» Λιθουανίας. Σίγουρα υπήρξαν προσπάθειες, με τη βοήθεια του Σοβιετικού στρατού, να οργανωθεί ένα πραξικόπημα σχεδόν ένα χρόνο αργότερα στις 13 Ιανουαρίου του 1991. Βεβαίως, υπήρχαν ντόπιοι κομμουνιστές που πέρασαν ατελείωτες ώρες αναπαράγοντας κομμουνιστικές ανοησίες σε ραδιοτηλεοπτικούς σταθμούς που κατείχε ο σοβιετικός στρατός. Αλλά οι σκληροπυρηνικοί κομμουνιστές υπολόγισαν λάθος. Οι άνθρωποι μισούσαν παθιασμένα τον κομμουνισμό και τη Σοβιετική Ένωση.
Δεν μιλάω για κάποια αφηρημένη αντιπάθεια, αλλά για ένα οξύτατο μίσος, που πήγαζε από τις νωπές αναμνήσεις της δεκαετίας του 1950: η χώρα λεηλατήθηκε, τουλάχιστον το 10% του πληθυσμού απελάθηκε ή «εξαφανίστηκε». Οι εκτελεσθέντες αντιστασιακοί συγκεντρώθηκαν στις πλατείες, ώστε οι κομμουνιστές να εντοπίσουν όσους θρηνούσαν για να τους «τακτοποιήσουν» ανάλογα. Οι φιλικά διακείμενοι προς τους εξεγερθέντες επίσης συνελήφθησαν και απελάθηκαν ή «εξαφανίστηκαν». Η οργανωμένη αντίσταση κατά της σοβιετικής κατοχής έληξε το 1953, αλλά οι μνήμες εξακολουθούν να ζουν. Έτσι, με όλα αυτά στη μνήμη, όταν βρέθηκε η ευκαιρία για ελευθερία, κανένα μέγεθος απειλών δεν μπορούσε να τη σταματήσει.
Τριάντα χρόνια αργότερα, η Λιθουανία είναι πολύ διαφορετική: πιο ελεύθερη, πιο ευημερούσα και πιο ασφαλής παρά ποτέ τα τελευταία 300 χρόνια. Ξεφορτώθηκε το σφυροδρέπανο και την κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία, έλιωσε τα αγάλματα του Λένιν μετατρέποντας τα σε κουτάκια για Coca-Cola και τα πάντα βαίνουν καλώς.
Αυτά είναι τα αποτελέσματα της ελευθερίας.
***
Ο Zilvinas Silenas έγινε Πρόεδρος του Foundation for Economic Education (FEE) τον Μάιο του 2019. Είναι οικονομολόγος και υπήρξε Πρόεδρος του Λιθουανικού Ινστιτούτου Ελεύθερης Αγοράς (LFMI) από το 2011 ως το 2019.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Foundation for Economic Education (FEE)
