Πριν από περίπου ογδόντα χρόνια, ο Keynes ζήτησε την εξόντωση του αποταμιευτή. Οι πολιτικοί και οι κεντρικοί τραπεζίτες ακολούθησαν τη συμβουλή του.
Του Ohad Osterreicher
Με 12 τρισεκατομμύρια δολάρια χρέους αρνητικών αποδόσεων και με την απόδοση των δεκαετών κρατικών ομολόγων κάτω από το 1% για πρώτη φορά, οι ημέρες κατά τις οποίες οι πολίτες μπορούσαν να υπολογίζουν αξιόπιστα σε ένα σταθερό εισόδημα από αποταμιευμένα περιουσιακά στοιχεία, αποτελούν ένα μακρινό παρελθόν. Αν και οι περισσότεροι άνθρωποι θα δυσκολευτούν να βρουν κάτι θετικό σε αυτή την κατάσταση, στην πραγματικότητα, αυτό είναι μέρος του μεγάλου οράματος του πατέρα των σύγχρονων μακροοικονομικών, John Maynard Keynes.
Στο τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του 1936 «The General Theory of Employment, Interest, and Money», ο Keynes καταλήγει σε μια συναγωγή διδαγμάτων. Ένα από αυτά τα διδάγματα έγινε διάσημο για τη φράση: «η ευθανασία του ραντιέρη»: η ιδέα ότι όταν τα υψηλά επιτόκια εξαφανιστούν λόγω της επεκτατικής νομισματικής πολιτικής, η τάξη των ανθρώπων που συντηρούνται από τις αποταμιεύσεις θα εξαφανιστεί σταδιακά και σιωπηλά. Γιατί όμως ο Keynes υποστήριζε εξ αρχής τα χαμηλά επιτόκια και θεωρούσε θετική κατάληξη την εξόντωση της τάξης των αποταμιευτών που θα επιφέρουν τα χαμηλά επιτόκια;
Η θεωρία του επιτοκίου του Keynes
Για τον Keynes, το επιτόκιο είναι ένα καθαρά νομισματικό φαινόμενο, που καθορίζεται στην αγορά από τη ζήτηση και την προσφορά χρήματος. Ως εκ τούτου, δεν έχει σχέση με την ικανότητα των ανθρώπων να αποταμιεύουν και έτσι να συσσωρεύουν κεφάλαιο. Αντ’ αυτού, το επιτόκιο είναι «ανταμοιβή για το διαχωρισμό από τη ρευστότητα», εξισορροπώντας την προτίμηση των ατόμων για ρευστότητα, με την προσφορά χρήματος.
Εάν αυτό είναι αλήθεια, είναι αρκετά εύκολο να καταλάβουμε γιατί ο Keynes ήταν υπέρ των χαμηλών επιτοκίων. Όποτε η οικονομία πέφτει κάτω από τα επίπεδα πλήρους απασχόλησης, η νομισματική αρχή θα μπορούσε απλώς να αυξήσει την προσφορά χρήματος και, δεδομένου ότι οι προτιμήσεις για ρευστότητα παραμένουν σταθερές, το επιτόκιο θα μειωνόταν, ενθαρρύνοντας έτσι τις ιδιωτικές επενδύσεις και επαναφέροντας την οικονομία σε επίπεδα πλήρους απασχόλησης.
Ποια αιτιολόγηση λοιπόν θα μπορούσε να υπάρξει για ανθρώπους που ζουν από τις υψηλές πληρωμές τόκων; Καμία, σύμφωνα με τον Keynes. Δεν πρέπει να ανεχόμαστε την ύπαρξη ανθρώπων που δεν συνεισφέρουν στην κοινωνία και μόνο «εκμεταλλεύονται την αξία της σπανιότητας του κεφαλαίου». Οπλισμένες με τη θεωρία του Keynes, οι κυβερνήσεις μπορούσαν πλέον να μειώσουν τα επιτόκια στο μηδέν, αυξάνοντας έτσι τον «όγκο του κεφαλαίου μέχρι να πάψει να είναι σπάνιο, έτσι ώστε ο μη λειτουργικός επενδυτής να μην λαμβάνει μπόνους».
Μπορούμε ασφαλώς να πούμε με ότι σήμερα κανένας σοβαρός οικονομολόγος δεν προσυπογράφει αυτή τη θεωρία επιτοκίου. Στην πραγματικότητα, αυτό το μέρος της Γενικής Θεωρίας του Keynes ήταν ένα από τα πρώτα που εγκατέλειψαν οι οπαδοί του. Ωστόσο, στην πράξη τα πράγματα είναι διαφορετικά. Οι mainstream οικονομολόγοι και οι γραφειοκράτες, εξακολουθούν να βλέπουν το επιτόκιο ως πολιτικό εργαλείο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιείται ad libitum. Και καθώς τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια σε ολόκληρο τον κόσμο είναι είτε αρνητικά είτε λίγο πάνω από το μηδέν, πλησιάζουμε όλο και πιο κοντά στο όραμα του Κέινς για έναν κόσμο απαλλαγμένο από αποταμιευτές.
Η οπτική της Αυστριακής Σχολής Οικονομικών
Η Αυστριακή οπτική για τη φύση και τη λειτουργία του επιτοκίου είναι εντελώς διαφορετική. Πρώτον, για τους οικονομολόγους της Αυστριακής Σχολής, το επιτόκιο είναι ένα πραγματικό φαινόμενο που προηγείται της εισαγωγής του χρήματος στη ζωή μας και μπορεί να εντοπιστεί ακόμη και σε μια οικονομία τύπου Ροβινσώνα Κρούσου. Αποτελεί αποτέλεσμα του οικουμενικά αληθούς γεγονότος της χρονικής προτίμησης – της πριμοδότησης της παρούσης/τρέχουσας ικανοποίησης έναντι της μελλοντικής ικανοποίησης – και έτσι ενσωματώνεται στις τιμές όλων των αγαθών, και όχι μόνο στις τιμές των χρηματοοικονομικών περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, το επιτόκιο αντικατοπτρίζεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο στη δανειακή αγορά, μόνο σε συνθήκες οικονομίας της αγοράς, όπου είναι δυνατός ο οικονομικός υπολογισμός των χρηματικών τιμών. Εν ολίγοις, το επιτόκιο καθορίζεται από τα άτομα που ανταλλάσσουν μελλοντικά χρήματα με τρέχοντα χρήματα με έκπτωση. Αυτή η έκπτωση διέπεται από την χρονική τους προτίμηση.
Δεύτερον, το επιτόκιο εκτελεί μια λειτουργία κατανομής και εξισορρόπησης. Εάν η χρονική προτίμηση των ανθρώπων αυξάνεται και συνεπώς αυξάνονται και τα επιτόκια, σημαίνει ότι οι άνθρωποι είναι περισσότερο προσανατολισμένοι στο παρόν και προτιμούν να καταναλώσουν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους στο εγγύς μέλλον. Οι επιχειρηματίες που επιδιώκουν κέρδος, πρέπει στη συνέχεια να μετατοπίσουν τους πόρους από την παραγωγή κεφαλαιουχικών αγαθών (μηχανημάτων, κτιρίων κλπ) στην παραγωγή καταναλωτικών αγαθών, προσαρμόζοντας έτσι τη διάρθρωση της παραγωγής στις προτιμήσεις των καταναλωτών. Με τη χειραγώγηση των επιτοκίων, οι κυβερνήσεις παρεμβαίνουν στη φυσική διαδικασία προσαρμογής που συντελείται στην αγορά. Και καθώς αυτή η παρέμβαση στρεβλώνει τον οικονομικό υπολογισμό των επιχειρηματιών, μπορεί επίσης να οδηγήσει σε εσφαλμένες επενδύσεις και, τελικά, στο φαινόμενο του επιχειρηματικού κύκλου.
Λαμβάνοντας αυτά υπόψη, ποια είναι η οπτική των Αυστριακών Οικονομολόγων για τον αποταμιευτή; Πρώτον, πρέπει να επισημανθεί ότι ο αποταμιευτής συμμετέχει σε εθελοντική ανταλλαγή, ωφελώντας έτσι όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά και άλλους ανθρώπους. Δεύτερον, λόγω της σχετικά χαμηλής χρονικής του προτίμησης, ο αποταμιευτής μπορεί να συσσωρεύσει μεγάλο κεφάλαιο. Το κεφάλαιο αυτό στη συνέχεια επενδύεται και χρησιμοποιείται για την αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζομένων, συμβάλλοντας έτσι στην αύξηση των μισθών και στην αύξηση του βιοτικού επιπέδου. Σε αντίθεση με όσα υποστήριξε ο Keynes, λοιπόν, ο αποταμιευτής, μακράν από το να είναι κακοποιός, είναι στην πραγματικότητα ένας οικονομικός ήρωας.
Συμπέρασμα
Πριν από περίπου ογδόντα χρόνια, ο Keynes καταδίκασε τον αποταμιευτή και ζήτησε την εξόντωση του. Ακολουθώντας τις συμβουλές του, οι πολιτικοί και οι κεντρικοί τραπεζίτες είναι σήμερα πολύ κοντά στο να πραγματοποιήσουν τις επιθυμίες του. Η αυστριακή σχολή οικονομικών μας διδάσκει ότι αυτή η άποψη δεν είναι μόνο λανθασμένη, αλλά και δυνητικά επικίνδυνη. Ας επευφημήσουμε λοιπόν τον αποταμιευτή και ας του ευχηθούμε να ζήσει για πολλά χρόνια ακόμα.
***
Ο Ohad Osterreicher σπουδάζει προπτυχιακά οικονομικά στο Πανεπιστήμιο του Bayreuth της Γερμανίας. Είναι υποστηρικτής της Αυστριακής σχολής οικονομικών και διευθύνει μια μεγάλη online κοινότητα Libertarian-Αυστριακών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ludwig von Mises
