Η ανταλλακτική αντιστάθμιση, αφορά το ενδεχόμενο χαμένο όφελος μιας πορείας δράσης, η οποία απορρίφθηκε έναντι κάποιας άλλης.
Του Claus Wiemann Frølund
Απόδοση στα Ελληνικά: Νίκος Μαρής
Η πανδημία του COVID-19 έχει πραγματικά δείξει ανάγλυφα το πόσο διαφορετικά σκέφτονται οι οικονομολόγοι και οι μη οικονομολόγοι. Την τελευταία εβδομάδα περίπου, σε όλο τον κόσμο, γίνεται η ίδια συζήτηση σε διαφορετικές απλά εκδοχές της. Η συζήτηση αναπτύσσεται ως εξής. Ένας οικονομολόγος συζητά το κόστος των κυβερνητικών αντιδράσεων στην πανδημία και αντιμετωπίζεται γρήγορα με κατηγορίες για κυνική προσπάθεια να «βάλει ένα τίμημα στην ανθρώπινη ζωή». Το στρατόπεδο των οικονομολόγων προσπαθεί να εξηγήσει το σκεπτικό του, ενώ το μη οικονομικό στρατόπεδο τρομοκρατείται στην σκέψη ότι υπάρχει οποιοσδήποτε που θα «άφηνε τους ηλικιωμένους να πεθάνουν για να προστατεύσει τους πλούσιους» ή «θα έδινε προτεραιότητα στην οικονομία έναντι της υγείας».
Αυτό που πραγματικά συμβαίνει εδώ, είναι ότι οι οικονομολόγοι και οι μη οικονομολόγοι έχουν πολύ διαφορετική δομή σκέψης. Οι οικονομολόγοι σκέφτονται συνεχώς με όρους αντιστάθμισης. Είναι δεύτερή τους φύση. Βρίσκεται στον πυρήνα της οικονομικής επιστήμης. Όλα τα προβλήματα που οι οικονομολόγοι επιχειρούν να επιλύσουν περιλαμβάνουν τις διάφορες πιθανές επιλογές και την εξεύρεση της βέλτιστης.
Σπανιότητα πόρων και κόστος ευκαιρίας
Αυτός ο τρόπος βασίζεται στην κατανόηση ότι ζούμε σε έναν κόσμο σπανιότητας πόρων. Όλα τα μέσα διαβίωσης είναι πεπερασμένα, οπότε η αξιοποίησή τους για να εξυπηρετήσουν ορισμένους σκοπούς πρέπει αναγκαστικά να αποκλείσει την εξυπηρέτηση κάποιων άλλων σκοπών. Οι οικονομολόγοι προσπαθούν να διασφαλίσουν ότι οι σπάνιοι πόροι χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά. Αυτό δεν είναι τόσο απλό όσο η αντιπαραβολή δύο αριθμών σε ένα χαρτί και η επιλογή του μεγαλύτερου ή του μικρότερου. Όλες οι επιλογές των ανθρώπων προκύπτουν υπό καθεστώς αβεβαιότητας. Δεν έχουν πλήρη γνώση για το μέλλον, και ως εκ τούτου υπάρχει πάντα η πιθανότητα να κάνουν λανθασμένη επιλογή.
Η έννοια του κόστους ευκαιρίας είναι ένα από τα πρώτα πράγματα που διδάσκονται οι νεοφώτιστοι οικονομολόγοι. Το όφελος από κάθε ενέργεια, πρέπει να σταθμίζεται σε σχέση με το χαμένο όφελος από την ενέργεια που απορρίπτεται. Τα κόστη ευκαιρίας είναι εξ ορισμού αόρατα και έτσι μπορούν εύκολα να παραβλεφθούν.
Προτεραιότητες
Παρατηρήστε ότι, σκόπιμα, η έννοια των προτεραιοτήτων δεν έχει εισαχθεί μέχρι στιγμής στην συζήτηση. Οι οικονομολόγοι και οι μη οικονομολόγοι αναζητούν γενικά τις επιλογές που θα φέρουν το υψηλότερο επίπεδο ανθρώπινης ευημερίας, στο παρόν και στο μέλλον. Στην περίπτωση αυτή, οι οικονομολόγοι διερευνούν το εάν οι εκτεταμένες ενέργειες των κυβερνήσεων για τον περιορισμό της εξάπλωσης του COVID-19 πλήττουν υπερβολικά την οικονομία. Αυτό δεν συμβαίνει επειδή οι οικονομολόγοι ανησυχούν για τους τραπεζικούς λογαριασμούς των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο, αλλά επειδή οι οικονομικές υφέσεις επιφέρουν μια πληθώρα αρνητικών συνεπειών, και περιορίζουν τις μελλοντικές επιλογές μας.
Είναι καλά τεκμηριωμένο επιστημονικά ότι οι οικονομικές υφέσεις οδηγούν σε περισσότερους θανάτους και αυτοκτονίες που συνδέονται με το άγχος. Ωστόσο, η χρησιμοποίηση των λιγοστών πόρων μας για να καταπολεμήσουμε τον COVID-19 με κάθε κόστος, θυσιάζοντας έτσι την οικονομική μας ευημερία και περιορίζοντας τη μελλοντική μας ανάπτυξη, σημαίνει ότι θα είμαστε σχετικά φτωχότεροι στο μέλλον και, επομένως, δεν θα μπορούμε τότε να σώσουμε τόσες ζωές, σε σύγκριση με το εναλλακτικό σενάριο, στο οποίο δεν θα χρησιμοποιήσουμε τώρα τέτοια δραστικά μέτρα ενάντια στην πανδημία.
Το ηθικό πρόβλημα του τραμ
Αυτό ουσιαστικά ισοδυναμεί με το πρόβλημα του τραμ, το πείραμα ηθικής σκέψης στο οποίο ένα βαγόνι επίκειται να σκοτώσει πέντε άτομα πάνω στις ράγες. Ο μόνος τρόπος για να τα διασώσετε είναι να εκτρέψετε το βαγόνι σε μια παράπλευρη γραμμή, σκοτώνοντας ένα άλλο άτομο που στέκεται εκεί. Αυτό, βεβαίως, αντιπροσωπεύει μια σύγκρουση μεταξύ του ωφελιμισμού και της δεοντολογίας, όπως ο καντιανισμός. Φαίνεται ότι οι μη οικονομολόγοι, όταν έρχονται αντιμέτωποι με συζητήσεις σχετικά με τις σταθμίσεις στην διαχείριση του COVID-19, δυσφορούν και αρνούνται να αναγνωρίσουν τους περιορισμούς του προβλήματος του βαγονιού: «Θα πρέπει να τους σώζουμε όλους, και τώρα και στο μέλλον!». Αλλά όπως ακριβώς δεν μπορούμε να κάνουμε το βαγόνι να απογειωθεί και να αποφύγουμε και τις δύο προκαθορισμένες εκβάσεις, έτσι δεν μπορούμε να δεσμεύουμε όλα μας τα μέσα σε πολλαπλούς σκοπούς ταυτόχρονα. Ωστόσο, πρέπει να υπάρξει μια στάθμιση. Αυτό το γεγονός είναι εξίσου νόμος της φύσης, όσο είναι και η βαρύτητα.
Αυτό που πολλοί οικονομολόγοι ζητούν αυτές τις μέρες, είναι οι υπεύθυνοι για τη λήψη αποφάσεων να θυμούνται αυτό το γεγονός και να μην ποντάρουν τυφλά όλες τους τις μάρκες στο κέντρο του τραπεζιού του COVID-19, δίχως να ανησυχούν για άλλους πολύτιμους σκοπούς. Εάν αξιολογούν το όφελος από τις τρέχουσες προσπάθειες και διαπιστώνουν ότι υπερβαίνει πράγματι το κόστος, συμπεριλαμβανομένου του αόρατου κόστους ευκαιρίας, τότε θαυμάσια! Η δημοσιοποίηση της ανάλυσής τους στο κοινό, θα βοηθήσει πιθανότατα να πειστούν και οι σκεπτικιστές ότι η τρέχουσα πορεία είναι η σωστή.
Συμπέρασμα
Όχι, οι οικονομολόγοι δεν είναι κυνικοί μπάσταρδοι με τυφλή εμμονή με το χρηματιστήριο, που δεν τους νοιάζει αν η γιαγιά σας ζήσει ή πεθάνει. Θέλουν απλά, όπως και όλοι οι άλλοι άνθρωποι, να μεγιστοποιήσουν την ανθρώπινη ευημερία. Σε γενικές γραμμές, όταν συναντάμε μια γνώμη που φαίνεται εκ πρώτης όψεως τρελή, υπάρχουν δύο επιλογές: είτε προσπαθούμε να καταλάβουμε το επιχείρημα, είτε υποθέτουμε ότι ο απέναντι είναι ηλίθιο ή/και κακόβουλο άτομο. Αυτές τις μέρες, πάρα πολλοί άνθρωποι επιλέγουν το τελευταίο.
***
Ο Claus W. Frølund είναι Επίκουρος Καθηγητής Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας στο Πανεπιστήμιο USN (Νορβηγία). Εκπαιδεύτηκε στην σχολή επιχειρήσεων της Κοπεγχάγης. Η ανακάλυψη της αυστριακής σχολής οικονομικών, δεν ήταν τίποτα λιγότερο από μια αποκάλυψη γι’ αυτόν, καθώς τον βοήθησε να κατανοήσει πολλές από τις πεποιθήσεις του, πολλές από τις οποίες απέχουν αρκετά από την κυρίαρχη σκέψη στη Σκανδιναβία.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ludwig von Mises
