Ο εμπειρισμός είναι ένα διανοητικό προσωπείο που ανοσοποιεί εντελώς κάποιον από την κριτική σκέψη και τα εμπειρικά δεδομένα.
Του Hans-Hermann Hoppe (Φεβρουάριος 1988)
Απόδοση στα Ελληνικά: Νίκος Μαρής
Σε σύγκριση με τη ζωή στις δυτικές χώρες, όπου ο σοσιαλιστικός τομέας της οικονομίας είναι βέβαια αρκετά μεγάλος, η ζωή στον πλήρη σοσιαλισμό είναι άθλια.
Το βιοτικό επίπεδο είναι τόσο αξιοθρήνητο που, το 1961, η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ανατολικής Γερμανίας δημιούργησε ένα σύστημα τοιχών, συρματοπλέγματος, ηλεκτρικών περιφράξεων, ναρκοπεδίων, αυτόματων πυροβόλων, πύργων παρακολούθησης, φυλάκων και φρουρών, μήκους σχεδόν 900 μιλίων, για να εμποδίσει τους ανθρώπους από το να δραπετεύσουν από τον σοσιαλισμό.
Τα εμπειρικά στοιχεία δείχνουν ότι ο σοσιαλισμός είναι μια καταφανής αποτυχία. Και η αιτία της αποτυχίας του σοσιαλισμού είναι ξεκάθαρη: δεν υπάρχει σχεδόν καθόλου ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και σχεδόν όλοι οι συντελεστες παραγωγής «κατέχονται από κοινού» με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που οι Αμερικανοί πολίτες «κατέχουν» την κρατική Ταχυδρομική Υπηρεσία.
Γιατί λοιπόν φαινομενικά σοβαροί άνθρωποι εξακολουθούν να υποστηρίζουν τον σοσιαλισμό; Και γιατί εξακολουθούν να υπάρχουν χιλιάδες κοινωνικοί επιστήμονες που θέλουν να τεθούν όλο και περισσότεροι συντελεστές της παραγωγής κάτω από «κοινωνικό», αντί για ιδιωτικό, έλεγχο;
Ένα ενδεχόμενο, φυσικά, είναι πως ορισμένοι σοσιαλιστές είναι απλώς κακοί άνθρωποι. Μπορεί να μην τους ενοχλεί η δυστυχία, ειδικά εάν πρόκειται μόνο για τη δυστυχία των άλλων, και αν εκείνοι είναι υπεύθυνοι για τη διακυβέρνησή τους, ζώντας οι ίδιοι πολύ καλά στην πραγματικότητα.
Ενδιαφέρομαι όμως για εκείνους που υποστηρίζουν το σοσιαλισμό επειδή φέρεται να είναι πιο «πλουτοπαραγωγικός» από τον καπιταλισμό. Ισχυρίζονται ότι τα αποδεικτικά στοιχεία που δείχνουν το αντίθετο, όπως στην Ανατολική Γερμανία, είναι άνευ σημασίας, ή ίσως απλώς τυχαία.
Αλλά πώς μπορεί κανείς να αρνηθεί ότι η εμπειρία της Ανατολικής Γερμανίας ή της Ρωσίας αποτελεί καθοριστική απόδειξη ενάντια στον σοσιαλισμό; Πώς μπορούν κάποιοι άνθρωποι να προωθούν αβασάνιστα την παράλογη άποψη ότι τα δεδομένα εναντίον του σοσιαλισμού είναι απλώς τυχαία;
Η απάντηση βρίσκεται στη σοβαροφανή φιλοσοφία του εμπειρισμού. Ο εμπειρισμός είναι που προστατεύει τον σοσιαλισμό από την αποδόμησή του εξαιτίας της ίδιας του της αποτυχίας, και προσδίδει στο σοσιαλισμό οποιαδήποτε αξιοπιστία εξακολουθεί να έχει.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η κριτική του Mises κατά του σοσιαλισμού επιτίθεται τόσο στο σοσιαλισμό όσο και στον εμπειρισμό. Επεξηγεί ότι υπάρχει μια αναπόφευκτη σύνδεση μεταξύ του σοσιαλισμού και του κατώτερου βιοτικού επιπέδου, κι ότι η ρωσική εμπειρία δεν είναι κάτι τυχαίο. Και ότι η προσπάθεια του εμπειριστή να την κάνει να φαίνεται ατύχημα βασίζεται σε ένα διανοητικό σφάλμα.
Ο εμπειρισμός βασίζεται σε δύο θεμελιώδεις παραδοχές: πρώτον, ότι κανείς δεν μπορεί να ξέρει τίποτα για την πραγματικότητα με βεβαιότητα, a priori. Και, δεύτερον, ότι μια εμπειρία δεν μπορεί ποτέ να αποδείξει οριστικά ότι μια σχέση μεταξύ δύο ή περισσότερων γεγονότων υπάρχει ή δεν υπάρχει.
Χρησιμοποιώντας αυτές τις δύο υποθέσεις ως αφετηρία, είναι εύκολο να καταρριφθούν οι εμπειρικές διαψεύσεις του σοσιαλισμού.
Ο εμπειριστής-σοσιαλιστής δεν αρνείται τα γεγονότα. Στην πραγματικότητα, θα παραδεχτεί (απρόθυμα) ότι το βιοτικό επίπεδο στη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη ήταν αξιοθρήνητο. Αλλά θα ισχυριστεί ότι αυτή η εμπειρία δεν συνιστά την κατάρριψη του σοσιαλισμού.
Αντίθετα, λέει, οι άθλιες συνθήκες ήταν αποτέλεσμα μερικών παραμελημένων και ανεξέλεγκτων συνθηκών που θα ληφθούν υπόψη στο μέλλον, και μετά όλοι θα δουν ότι ο σοσιαλισμός σημαίνει υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης.
Με τον εμπειρισμό, ακόμη και οι εντυπωσιακές διαφορές μεταξύ Ανατολικής και Δυτικής Γερμανίας μπορούν να δικαιολογηθούν. Ο εμπειριστής λέει, για παράδειγμα, πως οφείλονται στο ότι η Δυτική Γερμανία έλαβε βοήθεια από το Σχέδιο Μάρσαλ, ενώ η Ανατολική Γερμανία έπρεπε να πληρώσει αποζημιώσεις στη Σοβιετική Ένωση. Ή στο ότι η Ανατολική Γερμανία περιλάμβανε τις λιγότερο ανεπτυγμένες αγροτικές επαρχίες της Γερμανίας. Ή ότι η νοοτροπία της φεουδαρχίας απορρίφθηκε στην Ανατολική Ευρώπη πολύ αργότερα, και ούτω καθεξής.
Ούτε το πιο απόλυτα ελεγχόμενο πείραμα δεν μπορεί να αλλάξει αυτήν τη δυσχέρεια, γιατί είναι αδύνατο να ελέγξουμε κάθε μεταβλητή που μπορεί πιθανώς να επηρεάσει τη μεταβλητή που θέλουμε να επεξηγήσουμε. Δεν γνωρίζουμε καν όλες τις μεταβλητές που απαρτίζουν το σύμπαν, γεγονός που καθιστά όλες τα ερωτήματα αενάως ανοιχτά σε νεοεμφανιζόμενα εμπειρικά δεδομένα.
Σύμφωνα με τον εμπειρισμό, δεν υπάρχει τρόπος να αποκλείσουμε οποιοδήποτε γεγονός ως την πιθανή αιτία κάποιου άλλου. Ακόμα και τα πιο παράλογα πράγματα-υπό την προϋπόθεση ότι έχουν γίνει πρωθύστερα στο χρόνο- μπορούν να αποτελούν πιθανές αιτίες. Έτσι δεν υπάρχει τέλος στο πλήθος των δικαιολογιών.
Ο εμπειριστής-σοσιαλιστής μπορεί να απορρίψει οποιαδήποτε κατηγορία εναντίον του σοσιαλισμού, εφόσον βασίζεται μόνο σε εμπειρικά στοιχεία. Μπορεί να ισχυριστεί ότι επειδή δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποια θα είναι τα αποτελέσματα των σοσιαλιστικών πολιτικών στο μέλλον, πρέπει να τις δοκιμάσουμε και να αφήσουμε την εμπειρία να μιλήσει από μόνη της. Και ανεξάρτητα από το πόσο άσχημα μπορεί να είναι τα αποτελέσματα, ο εμπειριστής-σοσιαλιστής μπορεί πάντα να δικαιολογηθεί ρίχνοντας το φταίξιμο σε κάποια μέχρι τώρα παραμελημένη, λίγο πολύ εύλογη, μεταβλητή. Κάνει μια εκ νέου αναθεωρημένη υπόθεση, και αυτή υποτίθεται ότι θα πρέπει να δοκιμάζεται επ’ αόριστον.
Ο εμπειριστής ισχυρίζεται ότι η εμπειρία μπορεί να του δείξει ότι ένα συγκεκριμένο σχέδιο σοσιαλιστικής πολιτικής δεν πέτυχε το στόχο της παραγωγής περισσότερου πλούτου. Αλλά δεν μπορεί ποτέ να του δείξει εάν ένα ελαφρώς διαφορετικό σχέδιο θα έχει καλύτερα αποτελέσματα. Ούτε θα του αποδείξει η εμπειρία ότι είναι αδύνατο να βελτιωθεί η παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών ή να αυξηθεί το βιοτικό επίπεδο, μέσω οποιασδήποτε σοσιαλιστικής πολιτικής.
Τώρα βλέπουμε το πόσο ακριβώς δογματική είναι η εμπειρική φιλοσοφία. Παρά την υποτιθέμενη διαφάνειά της και το ότι απευθύνεται στην εμπειρία, ο εμπειρισμός είναι ένα πνευματικό εργαλείο που ανοσοποιεί εντελώς κάποιον από την κριτική και τα εμπειρικά δεδομένα. Είναι το τέλειο πνευματικά ανέντιμο μέσο για την προστασία του σοσιαλισμού από την εκτυφλωτική αλήθεια της αποτυχίας του.
Τα οικονομικά της παράδοσης του von Mises, δείχνουν ότι ο σοσιαλισμός αποτυγχάνει επειδή παραβιάζει τους αδιάψευστους νόμους της οικονομίας -μεταξύ των οποίων ο νόμος της ανταλλαγής, ο νόμος της μειωμένης οριακής χρησιμότητας, ο νόμος του συνεταιρίζεσθαι του Ricardo, ο νόμος του ελέγχου των τιμών, και η θεωρία της ποσότητας του χρήματος- που μπορούν όλοι να εξαχθούν από το αξίωμα της ανθρώπινης δράσης μέσω της εφαρμοσμένης λογικής. Και έτσι μπορούμε να γνωρίζουμε -εκ των προτέρων και απολύτως- ποιες θα είναι οι συνέπειες του σοσιαλισμού, όπου κι αν δοκιμαστεί.
Εάν θέλουμε να επιτεθούμε στον σοσιαλισμό, πρέπει επίσης να επιτεθούμε στο παράλογο διανοητικό σφάλμα του εμπειρισμού. Και αν θέλουμε να νικήσουμε το σοσιαλισμό, πρέπει να αναπτύξουμε μια επιχειρηματολογία στη βάση των αρχών του Ludwig von Mises, θεμελιωμένη στη λογική της ανθρώπινης δράσης και στους ακατάρριπτους νόμους της οικονομίας.
***
Συντάκτης: Hans-Hermann Hoppe
Ο Hans-Hermann Hoppe, είναι οικονομολόγος της Αυστριακής σχολής οικονομικής σκέψης και αναρχοκαπιταλιστής φιλόσοφος με κοινωνικά συντηρητικές αρχές. Eίναι ομότιμος καθηγητής οικονομικών στο UNLV, διακεκριμένος ανώτερος συνεργάτης του Ινστιτούτου Mises, ιδρυτής και πρόεδρος της «κοινωνίας ιδιοκτησίας και ελευθερίας» και πρώην συντάκτης της εφημερίδας Journal of Libertarian studies. Είναι συγγραφέας του βιβλίου: Democracy: The god that failed και δεκάδων άλλων.
Δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του mises.org
