ο χρηματικός τόκος τελικά πηγάζει από την προτίμηση χρόνου και δεν έχει καμία σχέση με το αν οι συμμετέχοντες στην αγορά παίρνουν καλές ή κακές αποφάσεις. Ο χρηματικός τόκος υφίσταται τόσο στη γενική ισορροπία όσο και στην ανισορροπία, ενώ τα κέρδη και οι ζημίες υφίστανται μόνο στην τελευταία περίπτωση.
Του Jörg Guido Hülsmann (Απόσπασμα από το κεφάλαιο 17 του βιβλίου Mises: Ο τελευταίος ιππότης του φιλελευθερισμού , σ. 770-73.)
Απόδοση: Ευθύμης Μαραμής
Εισαγωγή
Ήταν μέσα από τα συγγράμματα του Carl Menger και του Eugen von Böhm-Bawerk από όπου ο von Mises κατάλαβε την οικονομία της αγοράς ως μια ορθολογική κοινωνική τάξη (social order) στην οποία όλοι οι συντελεστές της παραγωγής είναι προσανατολισμένοι προς την ικανοποίηση των επιθυμιών των καταναλωτών. Όχι μόνο η κατανομή των συντελεστών της παραγωγής, αλλά και τα εισοδήματα των ιδιοκτητών αυτών των συντελεστών, τελικά εξαρτώνται αποκλειστικά από τη σχετική συμβολή τους στην ικανοποίηση των ανθρώπινων επιθυμιών. Όλες οι αξίες, όλες οι τιμές, όπως το έθεσε ο Frank Fetter, εξαρτώνται από ένα καθημερινό δημοψήφισμα στη δημοκρατία της αγοράς.1
Καινοτομία και επιχειρηματικότητα
Αλλά σε κανέναν από τους προκατόχους του δεν βρήκε ο von Mises ικανοποιητική απεικόνιση της διαδικασίας μέσω της οποίας η δομή της παραγωγής προσαρμόζεται στις προτιμήσεις των καταναλωτών. Ο συνάδελφος του και μέλος των σεμιναρίων του Böhm-Bawerk, Joseph Schumpeter, κατέδειξε έξοχα πώς οι επιχειρηματίες (entrepreneurs) οδηγούν την αγορά. Σύμφωνα με τη θεωρία της οικονομικής ανάπτυξης του Schumpeter,2 οι επιχειρηματίες είναι οι καινοτόμοι που διακόπτουν συνεχώς την ομαλή λειτουργία μιας αδρανούς οικονομίας.
Ο Schumpeter έθεσε ένα σημείο. Η καινοτομία διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στην οικονομία της αγοράς. Αλλά πώς συνδέεται αυτό με την εικόνα του Menger – της οικονομίας της αγοράς ως μια ορθολογική κοινωνική τάξη (social order); Υπήρξε αντίφαση μεταξύ της υπόθεσης του Schumpeter ότι οι επιχειρηματίες αποκομίζουν κέρδη για την καινοτομία τους και την αντίληψη του Menger ότι όλα τα εισοδήματα εξαρτώνται από τις επιθυμίες των καταναλωτών; Στο Nationalökonomie, ο von Mises συμφιλιώνει τον Schumpeter με τον Menger. Από τον Schumpeter υιοθέτησε την ιδέα ότι οι επιχειρηματίες αποτελούν την κινητήρια δύναμη της διαδικασίας της αγοράς. Αλλά δεν μπορούν να αποκομίσουν κέρδη για την καινοτομία per se, αλλά μόνο για τις καινοτομίες που βελτιώνουν την ικανοποίηση των καταναλωτικών επιθυμιών.
Αβεβαιότητα, πρόβλεψη και μελλοντική προσδοκία
Οι επιχειρηματίες προσαρμόζουν συνεχώς τη δομή της παραγωγής σε αυτό που αναμένουν πως θα αποτελεί τις μελλοντικές προτιμήσεις των καταναλωτών. Οι διάφοροι επιχειρηματίες ενεργούν ως υποστηρικτές των διαφορετικών αναγκών των καταναλωτών. Με βάση τις εκτιμήσεις τους σε αυτό που προσδοκούν να αποκτήσουν στο μέλλον για ένα προϊόν που φαντάστηκαν, απευθύνονται στις αγορές συντελεστών της παραγωγής όπου ανταγωνίζονται με άλλους επιχειρηματίες, προσφέροντας τιμές για τους διαθέσιμους συντελεστές παραγωγής και τους εργαζόμενους. Αυτή η διαδικασία τιμολόγησης καθορίζει τα εισοδήματα όλων των συντελεστών παραγωγής και διασφαλίζει ότι θα υλοποιηθούν μόνο τα σημαντικότερα επενδυτικά έργα («σημαντικά» από πλευράς μελλοντικών καταναλωτικών δαπανών).
Η κινητήρια δύναμη της επιχειρηματικότητας είναι το κίνητρο για κέρδη. Τα κέρδη είναι η συγκεκριμένη οικονομική αποζημίωση που λαμβάνει ένα άτομο για να επωμίζεται αβεβαιότητα. Στην οικονομία της αγοράς, οι επιχειρηματίες ενεργούν με δέουσα προσοχή και ευθύνη επειδή ευθύνονται προσωπικά για τυχόν λανθασμένες αποφάσεις. Η ζημία αποτελεί τιμωρία για την αποτυχημένη επιχειρηματικότητα. Τα κέρδη και οι ζημίες αποτελούν μαζί το μέτρο της επιχειρηματικότητας.
Entrepreneurs vs Businessmen
Είναι όλοι οι businessmen entrepreneurs; Είναι όλοι οι entrepreneurs businessmen; Εάν όχι, πώς μπορούν να διακρίνονται οι entrepreneurs από τους «συνηθισμένους» businessmen και άλλους συμμετέχοντες στην αγορά; Ο von Mises απαντά σε αυτές τις δύσκολες ερωτήσεις ορίζοντας την επιχειρηματικότητα ως μια κοινωνική λειτουργία, δηλαδή ως μια λειτουργία ανάληψης ευθύνης για την αβεβαιότητα του μέλλοντος.
Ο επιχειρηματίας/entrepreneur στη θεωρία του von Mises δεν είναι ένα άτομο αλλά ένας ρόλος που διαδραματίζουν οι άνθρωποι – και δεν περιορίζεται στους businessmen. Τελικά ο καθένας μπορεί να είναι επιχειρηματίας στο βαθμό που αναλαμβάνει τις επιπτώσεις της αβεβαιότητας. Τα κέρδη και οι ζημίες δεν καθορίζουν μόνο το εισόδημα των ανθρώπων των επιχειρήσεων, αλλά και των μισθωτών και των καπιταλιστών. Πάντα έρχονται αναμεμειγμένα με ειδικά εισοδήματα συντελεστών, όπως οι μισθοί και οι τόκοι.
Ισορροπία και ανισορροπία
Ένα από τα μεγάλα προβλήματα που έπρεπε να επιλύσει ο von Mises σε αυτή τη θεωρία, ήταν να δώσει έναν ακριβή ορισμό του κέρδους και της ζημίας. Συγκεκριμένα, έπρεπε να διαχωρίσει τα κέρδη και τις ζημίες από τους τόκους. Η λύση που έδωσε ήταν ότι τα κέρδη και οι ζημίες ήταν αποτελέσματα ανθρώπινου λάθους. Με άλλα λόγια, τα κέρδη και οι ζημίες μπορούν να υπάρξουν μόνο σε καταστάσεις ανισορροπίας. Αντίθετα, ο χρηματικός τόκος τελικά πηγάζει από την προτίμηση χρόνου και δεν έχει καμία σχέση με το αν οι συμμετέχοντες στην αγορά παίρνουν καλές ή κακές αποφάσεις. Ο χρηματικός τόκος υφίσταται τόσο στη γενική ισορροπία όσο και στην ανισορροπία, ενώ τα κέρδη και οι ζημίες υφίστανται μόνο στην τελευταία περίπτωση.
Αλλά στη συνέχεια αυτή η επιχειρηματολογία καθιστά αναγκαία τη διευκρίνιση της ακριβούς σημασίας της γενικής ισορροπίας, καθώς και του ρόλου της στην οικονομική ανάλυση. Ο von Mises υποστήριξε ότι η γενική ισορροπία – την οποία ονόμαζε «σταθμευμένη οικονομία» (stationäre Wirtschaft)3 – είναι μια καθαρά μεθοδολογική συσκευή. Είναι μια φαντασιακή κατασκευή (Gedankenbild) που δεν έχει αντίστοιχη της στον πραγματικό κόσμο. Ο μόνος σκοπός της είναι ο ορισμός των κερδών και των ζημιών.
***
Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.
Διαβάστε περισσότερα:
- 63 Δευτερόλεπτα Κινέζικης Κεηνσιανής παράνοιας
- O Κεϋνσιανισμός καταρρίπτεται από την πραγματικότητα
- Ξεχωρίζοντας τους καλούς οικονομολόγους σύμφωνα με τον F. A. Hayek
- Είναι χρήσιμη η έννοια της «ελαστικότητας» ζήτησης και προσφοράς;
- Henry Hazlitt: Η Αποτυχία των «Νέων Οικονομικών»
- Ο παραλογισμός των οικονομικών του J. M. Keynes
- Οι πλάνες του Κέηνς σχετικά με τους επιχειρηματικούς κύκλους
- John Maynard Keynes: Ο Μαρξ του 20ου αιώνα
- «Η αγορά είναι μια δημοκρατία στην οποία κάθε δεκάρα δίνει δικαίωμα ψήφου». Frank A. Fetter, Οι αρχές της οικονομίας (Νέα Υόρκη: The Century Co., 1905), σ. 395. Λίγες σελίδες αργότερα δηλώνει: «Έτσι κάθε ένας μετρά τις υπηρεσίες όλων των άλλων και όλοι αξιολογούν το καθένα. Είναι η δημοκρατία της αποτίμησης» (σελ. 410).
- Joseph A. Schumpeter, Theorie der wirtschaftlichen Entwicklung (Μόναχο: Duncker & Humblot, 1911).
- Στο έργο του Human Action, την αποκαλούσε ως «ομοιόμορφη εκ περιτροπής οικονομία», σελ. 246-47.
