Η τραγωδία των κοινών συναντάται έντονα στο δημοκρατικό σύστημα εξουσίας. Σε μια δημοκρατία υπάρχει κοινή είσοδος προς την κυβέρνηση. Σε μια κυβέρνηση αποκτά κανείς πρόσβαση στις ιδιοκτησίες όλης της χώρας χρησιμοποιώντας την καταναγκαστική μηχανή του κράτους. Τα οφέλη του χαρακτηρισμού της ιδιωτικής περιουσίας εσωτερικεύονται στη κυβέρνηση ενώ το κόστος επιβαρύνει το σύνολο του πληθυσμού.
Του Philipp Bagus
Απόσπασμα από το βιβλίο: The tragedy of the euro
Πολιτικό χρήμα και ασάφεια στα ιδιοκτησιακά δικαιώματα του χρήματος
Όταν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στα χρήματα δεν καθορίζονται με σαφήνεια, αναπτύσσονται αρνητικές εξωτερικές επιπτώσεις. Η θεσμική δομή του ευρώ, με τα ελλιπώς καθορισμένα δικαιώματα ιδιοκτησίας, το έφεραν κοντά στην κατάρρευση και μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια τραγωδία των κοινών 1.
Το εξωτερικό κόστος και τα οφέλη είναι το αποτέλεσμα ασαφών ή κακώς προστατευμένων δικαιωμάτων ιδιοκτησίας 2.Ο δικαιούχος δεν αναλαμβάνει το πλήρες όφελος ή κόστος που συνεπάγεται η χρήση της ιδιοκτησίας του. Δεδομένου ότι αυτός που δρα δεν είναι πλήρως υπεύθυνος για το αντίκτυπο των πράξεών του, δε θα λάβει υπόψη του όλες τις συνέπειες αυτών.
Παράδειγμα θετικής εξωτερικότητας
Όταν αυτός που δρα δεν αποκομίζει κάποια από τα οφέλη των πράξεών του, δε θα λάβει υπόψη του όλες τις θετικές συνέπειες τους. Ένα παράδειγμα αυτών των θετικών (εξωτερικών) οφελών μπορεί να είναι ένας ιδιοκτήτης μιας μηλιάς, του οποίου τα δικαιώματα ιδιοκτησίας πάνω στα μήλα που παράγει το δέντρο δεν είναι εξασφαλισμένα. Οι περαστικοί απλά κόβουν όσα μήλα φτάνουν. Αυτή η συμπεριφορά επιτρέπεται από την κυβέρνηση. Ο ιδιοκτήτης της μηλιάς πιθανώς θα είχε παραμελήσει το δέντρο, ή ακόμη θα το έκοβε για να κάψει το ξύλο του. Όμως θα είχε δράσει διαφορετικά αν απολάμβανε αποκλειστικά την παραγωγή του δέντρου του. Έτσι όμως μπορεί να μην προστατεύσει το δέντρο απέναντι στα έντομα και άλλους μπελάδες.
Παράδειγμα αρνητικής εξωτερικότητας
Ομοίως, ο δικαιούχος μπορεί να επιβάλει κάποιο εξωτερικό κόστος. Το εξωτερικό κόστος προκύπτει από την απουσία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Το εξωτερικό κόστος δεν επιβαρύνει τον δικαιούχο, άλλα τους άλλους. Ο δικαιούχος θα συμμετάσχει σε ορισμένα έργα που δε θα συμμετείχε αν έπρεπε να αποδεχτεί όλο το κόστος.
Ένα παράδειγμα εξωτερικού επιβαλλόμενου κόστους από τον δικαιούχο, θα ήταν ο ιδιοκτήτης ενός εργοστασίου το οποίο αδειάζει τα λύματα του σε μια δημόσια λίμνη. Αυτή η λίμνη μπορεί και να ανήκει σε κάποιον τρίτο, αλλά η κυβέρνηση δεν υπερασπίζεται τα δικαιώματα ιδιοκτησίας του ιδιοκτήτη της λίμνης επειδή θεωρεί το εργοστάσιο ως ουσιαστικής σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη. Σε αυτό το σενάριο ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου δε χρειάζεται να αναλάβει όλο το κόστος της παραγωγής, αλλά μπορεί να εξωτερικεύσει ένα κομμάτι του προς τους άλλους, ρίχνοντας τα λύματα στη λίμνη. Εάν ο ιδιοκτήτης έπρεπε να πληρώσει για την αποκομιδή τους, όμως, πιθανώς θα είχε δράσει διαφορετικά. Μπορεί να παρήγαγε λιγότερο, ή να λειτουργεί με τρόπο που θα αποφεύγει τους ρύπους. Από τη στιγμή που τα δικαιώματα ιδιοκτησίας της λίμνης δεν υπερασπίζονται επαρκώς ή δεν έχουν οριστεί με σαφήνεια (στην περίπτωση της δημοσίας λίμνης), ο ιδιοκτήτης του εργοστασίου απελευθερώνεται από την ευθύνη πάνω σε ένα μέρος του κόστους που προκύπτει. Ως συνέπεια, υπάρχει περισσότερη ρύπανση από ότι σε άλλη περίπτωση.
Ο χρυσός διασφάλιζε την ατομική ιδιοκτησία του χρήματος
Στο παρόν νομισματικό σύστημα υπάρχουν διάφορα επίπεδα στα οποία τα δικαιώματα ιδιοκτησίας δεν ορίζονται με σαφήνεια και δεν προστατεύονται επαρκώς. Στο πρώτο επίπεδο, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας απουσιάζουν στο πεδίο της παραγωγής χρήματος βάσης. Το ιδιωτικό χρήμα, ο χρυσός, κρατικοποιήθκε κατά τη διάρκεια του εικοστού αιώνα. Και η ιδιωτική παραγωγή εμπορευματικού χρήματος ανήκει στο παρελθόν.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι με τον κανόνα του χρυσού δεν υπήρχαν εξωτερικές (τεχνολογικές) επιδράσεις στην παραγωγή βασικού χρήματος. Οι ιδιώτες παραγωγοί χρυσού επιβαρύνονταν με το σημαντικό κόστος της εξόρυξης του χρυσού και αποκόμιζαν το πλήρες όφελος. Είναι αλήθεια ότι η αύξηση της προσφοράς του χρυσού έσπρωχνε τις τιμές προς τα πάνω και, κατά συνέπεια, υπήρξαν εξωτερικές χρηματικές επιδράσεις. Αλλά μια αύξηση στην παραγωγή των αγαθών που επηρεάζει την αγοραστική δύναμη του χρήματος και των σχετικών τιμών δε σημαίνει κάποια παραβίαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Ο καθένας ήταν ελεύθερος να ψάξει και να εξορύξει χρυσό και μπορούσε να τον πουλήσει στην αγορά. Κανείς δεν εξαναγκάζονταν να δεχτεί το χρυσό ως πληρωμή. Επιπλέον, το δικαίωμα της ιδιοκτησίας στην παραγωγή βασικού χρήματος προστατεύονταν. Η απώλεια στην αγοραστική δύναμη που προκαλούταν από την εξόρυξη, έφερε μαζί της αναδιανεμητικές επιδράσεις. Αυτές όμως από μόνες τους δεν προκαλούν εξωτερικές επιδράσεις.
Κάθε αλλαγή στα δεδομένα της αγοράς φέρνει μαζί της αναδιανεμητικές επιδράσεις. Αν η παραγωγή των μήλων αυξηθεί, η τιμή τους πέφτει, ωφελώντας κάποιους ανθρώπους, κυρίως αυτούς που τους αρέσουν τα μήλα. Αν υπάρξει μια ελεύθερη αύξηση στην αγορά του χρυσού ή των μήλων, υπάρχει αναδιανομή, αλλά όχι κακή εφαρμογή των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας και, κατά συνέπεια, όχι εξωτερικό (τεχνολογικό) κόστος. Επιπλέον, η αύξηση της προσφοράς του νομισματικού χρυσού δεν είχε την εξωτερική αρνητική επίδραση της μείωσης της ποιότητας του χρήματος 3. Αυξάνοντας τον αριθμό των χρυσών νομισμάτων, ο μέσος όρος περιεκτικότητας χρυσού του νομίσματος δε μειώνεται. Ο χρυσός μπορούσε να συνεχίσει να υπηρετεί το σκοπό του ως μέσο ανταλλαγής και αποταμίευσης.
Κρατικοποίηση του χρήματος και κυβερνητικό μονοπώλιο
Κατά τον 20ο αιώνα, οι κυβερνήσεις απορρόφησαν και μονοπώλησαν την παραγωγή του χρήματος. Ο ιδιωτικός χρυσός με σαφώς καθορισμένα δικαιώματα ιδιοκτησίας αντικαταστήθηκε με δημόσιο χάρτινο χρήμα. Αυτό το χρηματικό μονοπώλιο καθαυτού σημαίνει μια παράβαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Οι κεντρικές τράπεζες μόνο μπορούσαν να παράγουν χρήματα βάσης, δηλαδή χαρτονομίσματα ή αποθεματικά στην κεντρική τράπεζα.
Τα δικαιώματα ιδιοκτησίας επίσης παραβιάζονται διότι το χάρτινο χρήμα είναι και το νόμιμο χρήμα. Όλοι είναι υποχρεωμένοι να το δέχονται για πληρωμές δανείων και η κυβέρνηση δέχεται μόνο το νόμιμο χάρτινο χρήμα για τις πληρωμές των φόρων 4. Δίνοντας στο χάρτινο χρήμα μια προνομιούχα θέση και μονοπωλώντας την παραγωγή του, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στο χρήμα δεν προστατεύονται και ένα μέρος του κόστους της παραγωγής του χρήματος καταλήγει σε άλλους φορείς.
Αν δεν είχε επιβληθεί σε κανέναν να δέχεται το δημόσιο χάρτινο χρήμα και ο καθένας μπορούσε να το παράγει, δε θα είχε αναπτυχθεί εξωτερικό κόστος. Οι άνθρωποι θα μπορούσαν απλά να αποφασίσουν να μη δέχονται χάρτινο χρήμα ή να το παράγουν οι ίδιοι. Τα οφέλη της παραγωγής χρήματος καταλήγουν στον παραγωγό, δηλαδή τις κεντρικές τράπεζες και τους ρυθμιστές τους (κυβερνήσεις). Το εξωτερικό κόστος με τη μορφή των αυξανόμενων τιμών και, στις περισσότερες περιπτώσεις, χαμηλότερης ποιότητας χρήματος, επιβάλλεται σε όλους τους χρήστες του χάρτινου χρήματος. Οι πρόσθετες νομισματικές μονάδες όχι μόνο τείνουν να ανυψώνουν τις τιμές, αλλά η ποιότητα του χρήματος τείνει να πέφτει επίσης. Η μέση ποιότητα των περιουσιακών στοιχείων που στηρίζουν το νόμισμα συνήθως μειώνεται από την παραγωγή χάρτινου χρήματος.
Το πρότυπο του χρυσού θα εμπόδιζε τις πληθωριστικές τάσεις των κυβερνήσεων
Φανταστείτε ότι είκοσι τοις εκατό από τη νομισματική βάση στηρίζεται από αποθέματα χρυσού. Αν η κεντρική τράπεζα αγοράσει κυβερνητικά ομόλογα, εξασφαλίσεις στηριζόμενες από υποθήκες, ή αν αυξήσει τον τραπεζικό δανεισμό ή αυξήσει τα αποθέματα χάρτινου χρήματος κατά 100 τοις εκατό, η μέση ποιότητα του χρήματος πέφτει. Μετά από αυτές τις επεκτατικές πολιτικές, μόνο το δέκα τοις εκατό του χρήματος βάσης στηρίζεται από χρυσό και το 90 τοις εκατό στηρίζεται από περιουσιακά στοιχεία χαμηλότερης ποιότητας. Ο συντελεστής αποθεματικών χρυσού είναι σχετικός ακόμη και αν δεν υπάρχει υπόσχεση εξόφλησης. Τα αποθεματικά χρυσού μπορούν να ενισχύσουν την εμπιστοσύνη σε ένα νόμισμα και μπορούν να αξιοποιηθούν σε καταστάσεις πανικού για να προστατευτεί το νόμισμα. Είναι επίσης σημαντικό να υπάρχουν στην περίπτωση νομισματικής αναμόρφωσης.
Δείτε σχετικά: Πως παράγει χρήμα από το πουθενά η ΕΚΤ
Σε αντίθεση με το χάρτινο χρήμα, όπου η αύξηση της προσφοράς χρήματος αραιώνει την ποιότητα του νομίσματος, δεν υπάρχει αραίωση στην ποιότητα του νομίσματος λόγω της εξόρυξης χρυσού. Με την κοπή νέων κερμάτων η ποιότητα των προηγούμενων παραμένει ανέγγιχτη. Λόγω της παραβίασης των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στην παραγωγή χρήματος βάσης, οι κυβερνήσεις μπορούν να κάνουν κέρδη από αυτήν και να εξωτερικεύσουν κάποια κόστη. Τα οφέλη για τις κυβερνήσεις είναι ξεκάθαρα. Τους δίνεται έτσι η δυνατότητα να χρηματοδοτούν τις δαπάνες τους με νέα χρήματα μέσα από την παράκαμψη της κεντρικής τράπεζας. Το κόστος μεταφέρεται πάνω στον πληθυσμό με τη μορφή χαμηλότερης ποιότητας χρήματος και χαμηλότερης αγοραστικής δύναμης αυτού.
Εξωτερίκευση κόστους
Ένα χαρακτηριστικό πεδίο ασαφών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στο νομισματικό σύστημα είναι η τραγωδία των κοινών στο τραπεζικό σύστημα. Η «τραγωδία των κοινών», ένας όρος που επινοήθηκε από τον Garrett Hardin,5 είναι μια ειδική περίπτωση του προβλήματος του εξωτερικού κόστους. Όπως εξηγήθηκε πιο πάνω, το εξωτερικό κόστος συνήθως προκύπτει όταν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας δεν ορίζονται με σαφήνεια ή δεν προστατεύονται επαρκώς, και όταν κάποιος προνομιούχος ιδιοκτήτης μπορεί να εξωτερικεύσει το κόστος του σε άλλους.
Αυτή είναι η περίπτωση του ιδιοκτήτη εργοστασίου που του επιτρέπεται να αδειάζει τους ρύπους του σε μια ιδιωτική λίμνη ή η περίπτωση της κεντρικής τράπεζας που παράγει νόμιμο χρήμα βάσης υποστηριζόμενη από το κράτος. Σε μια τραγωδία των κοινών, ένα συγκεκριμένο χαρακτηριστικό προστίθεται στο πρόβλημα εξωτερικού κόστους. Όχι ένας άλλα πολλοί παράγοντες που αξιοποιούν μια ιδιοκτησία μπορούν να εξωτερικεύσουν το κόστος σε άλλους. Όχι μόνο ένας ιδιοκτήτης εργοστασίου, αλλά πολλοί μπορούν να πετάξουν τους ρύπους τους σε μια ιδιωτική λίμνη.
Παρομοίως, περισσότερες από μία τράπεζες μπορούν να παράγουν ανυπόστατα πιστοποιητικά χρήματος. Τα παραδοσιακά παραδείγματα για μια τραγωδία των κοινών είναι τα κοινής χρήσης μέρη όπως οι δημόσιες παραλίες, ή τα ψάρια στον ωκεανό. Είναι αντικείμενο εκμετάλλευσης χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι αρνητικές συνέπειες που μπορεί να εξωτερικεύονται μερικώς. Τα οφέλη τα απολαμβάνουν διάφοροι χρήστες τους, αλλά ένα μέρος του κόστους μπορεί να εξωτερικευτεί.
Το παράδειγμα της αλιείας
Ας δούμε τα κίνητρα για έναν ψαρά. Από την αλιεία, ο ψαράς λαμβάνει τα οφέλη με τη μορφή των ψαριών – όμως το κόστος της μείωσης των ψαριών λόγω της αλιείας, επιβαρύνει όλους τους χρήστες. Αν υπήρχαν δικαιώματα ιδιοκτησίας που προστάτευαν τα ψάρια, ο ιδιοκτήτης θα δέχονταν πλήρως το κόστος της μείωσης του πληθυσμού τους. Θα ενδιαφέρονταν για τη μακρόχρονη διατήρησή τους. Δε θα του άνηκε μόνο η παρούσα χρήση τους (τα ψάρια που έβγαλε) άλλα επίσης και η αξία του κεφαλαίου τους. Ο ιδιοκτήτης ξέρει πως κάθε ψάρι που πιάνει μπορεί να μειώσει τον αριθμό των ψαριών στο μέλλον. Εξισορροπεί το κόστος και το όφελος του ψαρέματος και αποφασίζει κατά συνέπεια τον αριθμό των ψαριών που θέλει να ψαρέψει. Τον ενδιαφέρει η αξία του κεφαλαίου και η μακρόχρονη διατήρηση των ψαριών.
Η κατάσταση αλλάζει ριζικά όταν τα ψάρια είναι δημόσια ιδιοκτησία. Υπάρχει κίνητρο για υπεραλίευση (δηλαδή υπερεκμετάλλευση) του πόρου επειδή τα οφέλη εσωτερικεύονται και το κόστος εξωτερικεύεται μερικώς. Όλα τα οφέλη καταλήγουν στον ψαρά, καθώς η ζημιά που προκύπτει από τη μείωση του πληθυσμού των ψαριών τη μοιράζονται όλοι. Στην πραγματικότητα, υπάρχει κίνητρο να ψαρέψει κανείς όσο πιο γρήγορα γίνεται, έχοντας τη γνώση των κινήτρων αυτών και για τους άλλους ψαράδες. Αν δε ψαρέψω εγώ, ένας άλλος θα ψαρέψει και θα λάβει τα οφέλη, ενώ θα αναλάβω το κόστος του μειωμένου πληθυσμού των ψαριών. Σε μια «καθαρή» τραγωδία των κοινών, δεν υπάρχουν όρια για την υπερεκμετάλλευση, και ο πόρος εξαφανίζεται ως αποτέλεσμα.
Η τραγωδία των κοινών στη δημοκρατία
Η έννοια της τραγωδίας των κοινών μπορεί να εφαρμοστεί με επιτυχία σε άλλους τομείς όπως το πολιτικό σύστημα. Ο Hans-Hermann Hoppe6 εφάρμοσε την έννοια στη δημοκρατία. Σε μια δημοκρατία υπάρχει κοινή είσοδος προς την κυβέρνηση. Σε μια κυβέρνηση αποκτά κανείς πρόσβαση στις ιδιοκτησίες όλης της χώρας χρησιμοποιώντας την καταναγκαστική μηχανή του κράτους. Τα οφέλη του χαρακτηρισμού της ιδιωτικής περιουσίας εσωτερικεύονται στη κυβέρνηση ενώ το κόστος επιβαρύνει το σύνολο του πληθυσμού. Μετά από μια θητεία, δίνεται η δυνατότητα και σε άλλους ανθρώπους να αποκτήσουν πρόσβαση στην καταναγκαστική μηχανή. Έτσι, υπάρχει το κίνητρο να εκμεταλλευτεί κανείς το προνόμιο στα όριά του όσο περισσότερο είναι εφικτό για όσο καιρό θα είναι στην εξουσία.
Τραγωδία των κοινών και σύστημα κλασματικών αποθεματικών
Μια άλλη καρποφόρα εφαρμογή της τραγωδίας των κοινών είναι στο νομισματικό τομέα. Στο μοντέρνο τραπεζικό σύστημά μας,7 όπου τα δικαιώματα ιδιοκτησίας είναι ασαφή και δεν προστατεύονται επαρκώς,8 οποιαδήποτε τράπεζα μπορεί να παράγει ανυπόστατα πιστοποιητικά χρήματος, δηλαδή ανυποστήρικτες καταθέσεις όψεως, με την επέκταση των πιστώσεων. Στο επίπεδο του χρήματος βάσης, όταν μια κεντρική τράπεζα μπορεί να παράγει χρήματα, δεν υπάρχει τραγωδία των κοινών. Όμως, στο επίπεδο του τραπεζικού συστήματος, η τραγωδία προκύπτει ακριβώς επειδή οποιαδήποτε τράπεζα μπορεί να παράγει ανυπόστατα πιστοποιητικά χρήματος. Στον τραπεζικό τομέα, δεν τηρούνται οι παραδοσιακές αρχές του δικαίου στις συμβάσεις καταθέσεων.9 Δεν είναι σαφές αν οι πελάτες των τραπεζών στην πραγματικότητα δανείζουν χρήματα στις τράπεζες ή αν πραγματοποιούν γνήσιες καταθέσεις.
Οι γνήσιες καταθέσεις απαιτούν την πλήρη διαθεσιμότητα των χρημάτων προς τον καταθέτη. Στην πραγματικότητα, η πλήρης διαθεσιμότητα μπορεί να είναι ο λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι διαθέτουν καταθέσεις όψεως. Ωστόσο, οι τράπεζες έχουν χορηγηθεί το νομικό δικαίωμα να χρησιμοποιούν τα χρήματα που κατατίθενται σε αυτές. Ως εκ τούτου, τα δικαιώματα ιδιοκτησίας στα κατατεθέντα χρήματα είναι ασαφή. Οι τράπεζες που κάνουν χρήση του νόμιμου προνομίου τους και της ασαφούς διευκρίνισης των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στις καταθέσεις, μπορούν να πραγματοποιήσουν πολύ μεγάλα κέρδη. Μπορούν να δημιουργήσουν καταθέσεις από το τίποτα και να δώσουν δάνεια για να λάβουν τους τόκους. Ο πειρασμός να επεκταθεί η πίστωση είναι σχεδόν ακατανίκητος. Επιπλέον, οι τράπεζες θα προσπαθήσουν να επεκτείνουν την πίστωση και να εκδώσουν ανυπόστατα πιστοποιητικά χρήματος όσο περισσότερο και όσο πιο γρήγορα γίνεται.
Δείτε σχετικά: Σύστημα κλασματικών αποθεματικών: Σχεδιασμός οικονομικού χάους
Αυτή η πιστωτική επέκταση συνεπάγεται το τυπικό χαρακτηριστικό που βρίσκουμε στην τραγωδία των κοινών — εξωτερικό κόστος. Σε αυτήν την περίπτωση, όλοι σε μια κοινωνία επιβαρύνονται από τις αλλαγές των τιμών που προκαλούνται από την έκδοση ανυπόστατων πιστοποιητικών χρήματος. Υπάρχουν όμως, πολλές διαφορές μεταξύ ενός τραπεζικού συστήματος κλασματικών αποθεμάτων και μιας τραγωδίας των κοινών (όπως τα ψάρια σε μια λίμνη που ανήκουν σε όλους).
Περιορισμοί στον πειρασμό
Στην ανάλυση του Hardin, δεν υπάρχει σχεδόν κανένα όριο για την εκμετάλλευση των κοινών πόρων για τους οποίους δεν έχει οριστεί με σαφήνεια που ανήκουν. Η περαιτέρω εκμετάλλευση του κοινού πόρου σταματά μόνο όταν το κόστος γίνεται μεγαλύτερο από τα οφέλη, δηλαδή όταν τα ψάρια είναι τόσο λίγα που η αναζήτηση τους δεν είναι πλέον επικερδής. Παρομοίως για τις τράπεζες του συστήματος κλασματικών αποθεμάτων στην ελεύθερη αγορά, υπάρχουν σημαντικά όρια στην έκδοση ανυπόστατων πιστοποιητικών χρήματος σε βάρος των πελατών. Αυτά τα όρια ορίζονται από τη συμπεριφορά των άλλων τραπεζών και των πελατών σε ένα ελεύθερο τραπεζικό σύστημα.
Πιο συγκεκριμένα, η πιστωτική επέκταση είναι περιορισμένη από τη στιγμή που οι τράπεζες, μέσω του συστήματος εκκαθάρισης, μπορούν να αναγκάσουν η μία την άλλη να οδηγηθούν στη χρεοκοπία. Ας υποθέσουμε ότι υπάρχουν δύο τράπεζες: η τράπεζα Α και η τράπεζα Β. Η τράπεζα Α επεκτείνει την πίστωση της ενώ η τράπεζα Β δεν το κάνει. Οι τίτλοι χρήματος που εκδόθηκαν από την τράπεζα Β ανταλλάσσονται μεταξύ πελατών της τράπεζας Α και της τράπεζας Β. Σε κάποιο σημείο, οι πελάτες της τράπεζας Β ή η τράπεζα Β θα απαιτήσει την εξαργύρωση των τίτλων από την τράπεζα Α. Έτσι, η τράπεζα Α θα χάσει μερικά από τα αποθέματά της, χρυσό, για παράδειγμα. Όπως κάθε τράπεζα κλασματικών αποθεμάτων, έτσι και η τράπεζα Α είναι εγγενώς χρεοκοπημένη – δε μπορεί να εξαργυρώσει όλους τους χρηματικούς τίτλους που έχει εκδώσει. Αν η τράπεζα Β και οι πελάτες της απαιτήσουν από την τράπεζα Α να εξαργυρώσει τους χρηματικούς τίτλους στο βαθμό που δε θα μπορεί να το εκπληρώσει, η τράπεζα Α πρέπει να κηρύξει πτώχευση.
Το σύστημα εκκαθάρισης και οι πελάτες των άλλων τραπεζών που ζητούν την εξαγορά των τίτλων τους θέτουν στενά όρια στην έκδοση των ανυπόστατων πιστοποιητικών χρήματος. Οι τράπεζες έχουν κάποιο κίνητρο να περιορίσουν την επέκταση των ανυπόστατων πιστοποιητικών χρήματος σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι οι ανταγωνιστικές τράπεζες, με απώτερο σκοπό να έχουν τη δυνατότητα να εξαναγκάσουν τους ανταγωνιστές τους να πτωχεύσουν. Με άλλα λόγια, αυτές οι τράπεζες θέλουν φυσικά να εκμεταλλευτούν τις μεγάλες ευκαιρίες κέρδους που προκύπτουν από την ασάφεια των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, άλλα μπορούν να επεκτείνουν την πίστωση μόνο στο βαθμό που ο κίνδυνος της χρεοκοπίας αποφεύγεται εύκολα. Οι ανταγωνιστικές δυνάμεις τις αναγκάζουν να ελέγχουν την πιστωτική τους επέκταση.
Το τραπεζικό μονοπωλιακό καρτέλ και η συντονίστρια Κεντρική Τράπεζα
Το ερώτημα τώρα είναι πως οι τράπεζες μπορούν να αυξήσουν τα κέρδη τους από την πιστωτική επέκταση διατηρώντας τον κίνδυνο της χρεοκοπίας σε χαμηλά επίπεδα. Η λύση, προφανώς, είναι να σχηματίσουν συμφωνίες μεταξύ τους, αποφεύγοντας έτσι τις αρνητικές επιπτώσεις μιας ανεξάρτητης και ασυντόνιστης πιστωτικής επέκτασης. Ως αποτέλεσμα, οι τράπεζες ορίζουν μια κοινή πολιτική ταυτόχρονης πιστωτικής επέκτασης. Αυτές οι πολιτικές τις επιτρέπουν να διατηρήσουν τη ρευστότητα τους, να διατηρήσουν τις σχέσεις των αποθεματικών τους μεταξύ τους, και να κάνουν τεράστια κέρδη.
Ως εκ τούτου, η τραγωδία των κοινών όχι μόνο προβλέπει την εκμετάλλευση και το εξωτερικό κόστος των ασαφών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, αλλά επίσης εξηγεί γιατί υπάρχει πίεση στο ελεύθερο τραπεζικό σύστημα να σχηματίζονται συμφωνίες, συγχωνεύσεις και καρτέλ. Όμως, ακόμη και με το σχηματισμό των καρτέλ, ο κίνδυνος της χρεοκοπίας παραμένει. Με άλλα λόγια, το κίνητρο να αναγκάσουν τους ανταγωνιστές τους να πτωχεύσουν παραμένει, με αποτέλεσμα την αστάθεια των καρτέλ. Για τις τράπεζες κλασματικών αποθεμάτων, υπάρχει μεγάλη ζήτηση για την εισαγωγή μια κεντρικής τράπεζας που θα συντονίζει την πιστωτική επέκταση του τραπεζικού συστήματος.
Η διαφορά μεταξύ της τραγωδίας των κοινών όταν εφαρμόζεται στο περιβάλλον και όταν εφαρμόζεται στο ελεύθερο τραπεζικό σύστημα — τα όρια στην εκμετάλλευση — τώρα καταργείται με την εισαγωγή της κεντρικής τράπεζας. Έτσι, σύμφωνα με τον Huerta de Soto, μια πραγματική κατάσταση «τραγωδίας των κοινών» συμβαίνει μόνο όταν εγκαθίσταται μια κεντρική τράπεζα. Οι τράπεζες τώρα μπορούν να εκμεταλλευτούν τις κακώς προσδιορισμένες ιδιοκτησίες χωρίς περιορισμούς. Ακόμη και στο πιο βολικό σενάριο για τις τράπεζες, δηλαδή την εγκατάσταση μιας κεντρικής τράπεζας και χάρτινου χρήματος, κάποια όρια παραμένουν. Η κεντρική τράπεζα μπορεί να προσπαθήσει να ρυθμίσει τον τραπεζικό δανεισμό και έτσι να ελέγξει και να περιορίσει την πιστωτική επέκταση σε ένα βαθμό. Ο απόλυτος έλεγχος στην πιστωτική επέκταση, ο κίνδυνος του υπερπληθωρισμού, επίσης παραμένει. Με άλλα λόγια, ακόμη και με τη δημιουργία της κεντρικής τράπεζας, υπάρχει ακόμη ένας έλεγχος στην εκμετάλλευση της ιδιωτικής περιουσίας.
Ιδιωτικοποίηση των πάντων για μια δίκαιη κοινωνία
Σε μια ιδανική κατάσταση «τραγωδίας των κοινών», υπάρχει κίνητρο για να εκμεταλλευτεί κανείς την κακώς προσδιορισμένη ιδιοκτησία όσο πιο γρήγορα γίνεται και να αποτρέψει την εκμετάλλευσή της από άλλους. Αλλά ακόμη και με την ύπαρξη της κεντρικής τράπεζας που εγγυάται τη ρευστότητά τους, δεν είναι στο συμφέρον των τραπεζών κλασματικών αποθεμάτων να εκδίδουν ανυπόστατα πιστοποιητικά χρήματος όσο πιο γρήγορα γίνεται. Αν το έκαναν θα είχε ως συνέπεια υπερπληθωρισμό εκτός ελέγχου. Η εκμετάλλευση των κοινών πρέπει να επιμηκυνθεί και να εφαρμοστεί προσεχτικά.
Η υπερεκμετάλλευση της δημόσιας περιουσίας μπορεί να περιοριστεί με πολλούς τρόπους. Ο απλούστερος τρόπος είναι η ιδιωτικοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Έτσι μπορούν να οριστούν και να προστατευτούν τελικά τα δικαιώματα ατομικής ιδιοκτησίας.
***
Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.
- Ανέπτυξα αυτό το επιχείρημα σε ένα ακαδημαϊκό έγγραφο που δημοσιεύθηκε στο The Independent Review [Philipp Bagus, “The Tragedy of the Euro,” The Independent Review 15 (4, 2011)]. Το παρόν κεφάλαιο στηρίζεται σε αυτό το έγγραφο και επεκτείνει την ανάλυση.
- Ludwig von Mises, Human Action, Scholar’s Edition (Auburn, Ala.: Ludwig von Mises Institute, 1998), σελ. 651. Πρέπει να τονίσουμε ότι αναφερόμαστε εδώ στις θετικές ή αρνητικές συνέπειες που προκύπτουν από τα ασαφή ή κακώς προστατευόμενα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Δεν αναφερόμαστε στις ψυχολογικές ή νομισματικές συνέπειες των πράξεων. Το να έχεις λουλούδια στον κήπο σου μπορεί να έχει θετικό ή αρνητικό αντίκτυπο στην ευημερία του γείτονα. Το αντίκτυπο στην ευημερία του γείτονα συνήθως ονομάζεται εξωτερικές ψυχολογικές επιδράσεις. Στη βιβλιογραφία υπάρχει ακόμη μια εξωτερική επίδραση. Αν ένας κινηματογράφος κατασκευαστεί δίπλα σε ένα εστιατόριο θα υπάρξουν πιθανώς θετικές οικονομικές συνέπειες για τον ιδιοκτήτη του εστιατορίου γιατί οι πελάτες θα έρχονται στο εστιατόριο λόγο του κινηματογράφου. Μπορεί επίσης να προκύψουν αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις σε διαφορετικά εστιατόρια. Αυτές οι επιδράσεις συνήθως ονομάζονται εξωτερικές χρηματικές επιδράσεις. Όταν μιλάμε σε αυτό το κεφάλαιο σχετικά με εξωτερικές επιδράσεις, δεν ενδιαφερόμαστε για τις ψυχολογικές ούτε τις χρηματικές επιδράσεις των ενεργειών. Όλες οι ενέργειες μπορεί να έχουν αυτές τις επιδράσεις. Μας απασχολούν όμως οι επιδράσεις των ενεργειών που προκύπτουν από ασαφή ή κακώς προστατευόμενα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Από την άποψη της ορθόδοξης βιβλιογραφίας ασχολούμαστε με τεχνολογικές εξωτερικότητες και όχι με χρηματικές ή ψυχολογικές.
- Για την ποιότητα του χρήματος δείτε Philipp Bagus, «The Quality of Money,” Quarterly Journal of Austrian Economics 12 (4, 2009): σελ. 41-64.
- Για μια περιγραφή των κυβερνητικών παρεμβάσεων στο νομισματικό σύστημα και μια πρόταση αναμόρφωσης δείτε Hans Sennholz, Money and Freedom (Spring Mills, Pa.: Libertarian Press, 1985).
- Garrett Hardin, «the Tragedy of the Commons,» Science New Series 162 (3859, 1968): σελ. 1243-1248
- Hans-Hermann Hoppe, Democracy – the God that Failed (Rutgers, NJ: Transaction Publishers, 2001)
- Huerta de Soto, Money, Bank Credit and Economic Cycles, σελ. 666
- George A. Selgin και Lawrence H. White, “In Defense of Fiduciary Media, or We are Not (Devo)lutionists, We are Misesians!” Review of Austrian Economics 9 (2, 1996), fn. 12, δεν κάνουν διάκριση μεταξύ χρηματικών και τεχνολογικών εξωτερικών επιδράσεων. Δε βλέπουν καμία παραβίαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στην έκδοση ανυπόστατων πιστοποιητικών χρήματος ή κάποια διαφορά μεταξύ της έκδοσης αυτών και της εξόρυξης χρυσού σε ένα σύστημα με τον κανόνα του χρυσού. Όμως, υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Και τα δύο επηρεάζουν τις τιμές, το ένα όμως παραβιάζει τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και το άλλο όχι. Huerta de Soto, Money, Bank Credit and Economic Cycles, και Hans-Hermann Hoppe, Jörg Guido Hülsmann και Walter Block, «Against Fiduciary Media,» Quarterly Journal of Austrian Economics 1 (1, 1998): σελ. 19-50, επισήμαναν τις σημαντικές διαφορές στην αύξηση των χρηματικών αποθεμάτων με και χωρίς παραβίαση των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας.
- Huerta de Soto, Money, Bank Credit and Economic Cycles.
