Καμία ιδεολογία δεν μπορεί να ελπίζει πως μπορεί να διορθώσει τα προβλήματα της ανθρώπινης φύσης. Η ανθρώπινη φύση είναι αυτή που είναι.
Του Zachary Yost
Απόδοση στα Ελληνικά: Νίκος Μαρής
Σε ένα πρόσφατο άρθρο της στο νέο διαδικτυακό συντηρητικό περιοδικό IM-1776, η αρθρογράφος Alex Kaschuta υποστηρίζει ότι ο σύγχρονος κόσμος είναι σιδηροδέσμιος με τις «αλυσίδες του φιλελευθερισμού» που, κατά την άποψή της, κατέστρεψε την ανθρώπινη ζωή, κατάργησε την παράδοση και άφησε τους ανθρώπους να εξατομικεύονται ολοένα και περισσότερο, «ελεύθεροι» από κάθε κοινωνικό και προσωπικό περιορισμό. Αυτές οι καταγγελίες δεν είναι κάτι καινούργιο και μάλιστα ορισμένα από τα προβλήματα που επισημαίνει είναι πολύ αληθινά, ωστόσο, η ευρεία επίθεσή της κατά του φιλελευθερισμού είναι απελπιστικά άστοχη.
Αρχικά, όπως πολλοί όροι που χρησιμοποιούνται σήμερα, έτσι και η λέξη φιλελεύθερος (liberal) έχει γίνει τόσο ευρεία, που η χρήση της περιλαμβάνει πολλά διαφορετικά ρεύματα σκέψης, ισοπεδώνοντας σημαντικές διαφορές και αποχρώσεις. Οι φιλελεύθεροι στον αγγλόφωνο κόσμο είναι εξοικειωμένοι με αυτό το πρόβλημα, έχοντας υιοθετήσει τον όρο libertarian ως μέσο για να αντιμετωπίσουν τo μπαστάρδεμα του όρου liberal.
Στο πιο πρόσφατο βιβλίο του, The Great Delusion, ο John Mearsheimer χωρίζει τον φιλελευθερισμό σε δύο διαφορετικές σχολές σκέψης, που συχνά έρχονται σε αντίθεση μεταξύ τους. Από τη μία πλευρά, εντοπίζει τον φιλελευθερισμό του modus vivendi, ο οποίος επικεντρώνεται σε μεγάλο βαθμό στα αρνητικά ατομικά δικαιώματα και ασχολείται κυρίως με την εισβολή του κράτους στη ζωή των ανθρώπων και, από την άλλη πλευρά, εντοπίζει τον «προοδευτικό» φιλελευθερισμό που ασχολείται περισσότερο με τα θετικά δικαιώματα και την κοινωνική μηχανική. Ειδικότερα, ο «προοδευτικός» φιλελευθερισμός συνδέεται στενά με τα μεγαλεπήβολα σχέδια-σταυροφορίες για τον επαναπροσδιορισμό του κόσμου κατ’ εικόνα του διεθνισμού που πρεσβεύει. Ο φιλελευθερισμός του modus vivendi, τον οποίο ο Mearsheimer ταυτίζει με τον F.A. Hayek, δεν έχει αυτή τη διεθνιστική, σωτηριολογική ενόρμηση.
Ωστόσο, όπως πολλοί άνθρωποι σήμερα, η Kaschuta γενικεύει και εκλαμβάνει μόνο έναν φιλελευθερισμό, στο καλούπι του Τζον Στιούαρτ Μιλ, ο οποίος, όπως η ίδια υποστηρίζει, «δήλωσε ότι η ελευθερία έγκειται στην εξύψωση της ελευθερίας της επιλογής και στο να αφεθούν στην άκρη τα επαχθή έθιμα, ότι ο μόνος τρόπος για να είναι κανείς πραγματικά ελεύθερος είναι να απελευθερωθεί από τα δεσμά των κοινωνικών ηθών, στο δρόμο προς ολοένα και πιο ελεύθερες επιλογές.»
Σίγουρα, υπάρχουν φιλελεύθεροι που φαίνεται να θεωρούν τη μεγιστοποίηση των ατομικών επιλογών, και επομένως τον έλεγχο κάθε πτυχής της ανθρώπινης ύπαρξης, ως τον πυρήνα του φιλελευθερισμού. Για παράδειγμα, σκεφτείτε αυτήν τη πρόταση από το δοκίμιο των Νικ Γκίλσπι και του Ματ Ουέλς στο περιοδικό Reason το 2008 με τίτλο «Η Φιλελεύθερη Εποχή»: «Στην πραγματικότητα ζούμε την κορύφωση αυτού που θα έπρεπε να ονομάζεται η Φιλελεύθερη Εποχή, την αυγή όχι κάποιας μυθικής Εποχής του Υδροχόου, αλλά μιας εποχής ολοένα και πιο εξατομικευμένων, υπερ-διευρυμένων επιλογών σε κάθε πτυχή της ζωής μας.»
Είναι σίγουρα αμφισβητήσιμο σε ποιο βαθμό μια τέτοια έμφαση στον «υπερ-ατομικισμό» ανήκει στο στρατόπεδο του modus vivendi φιλελευθερισμού.
Αντίθετα, η αντίληψη της σχολής του von Mises για τον φιλελευθερισμό δεν επικεντρώνεται καθόλου στην καταστροφή των κοινωνικών ηθών και της παράδοσης. Σύμφωνα με τα λόγια του von Mises, «το πρόγραμμα του φιλελευθερισμού… εάν συμπυκνωθεί σε μια λέξη, θα έπρεπε να γράφει ιδιοκτησία , δηλαδή την ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής». Δεν πρόκειται απλά για μια διαφορετική έμφαση, σε σύγκριση με τη μεγιστοποίηση των ατομικών επιλογών σε κάθε πτυχή της ζωής, αλλά στην πραγματικότητα ο von Mises επιτίθεται στον Mill ως «τον υπαίτιο της απερίσκεπτης σύγχυσης φιλελεύθερων και σοσιαλιστικών ιδεών, που οδήγησε στην παρακμή του αγγλικού φιλελευθερισμού και στην υπονόμευση του επιπέδου ζωής του λαού της Αγγλίας … Ο Τζον Στιούαρτ Μιλ είναι ένας μεγάλος υποστηρικτής του σοσιαλισμού.»
Το έργο του Hayek απουσιάζει επίσης από αυτήν την κατά Mill θεώρηση που παρουσιάζεται στο άρθρο της Kaschuta και η οποία στην πραγματικότητα αντιστρατεύεται ευθέως σε πολλές περιπτώσεις της θεώρησης του Mill, καθώς υπερασπίζεται την έννοια της παράδοσης ως αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας δοκιμών και σφαλμάτων, που δεν πρέπει να απορρίπτεται αψήφιστα από εκείνους που «δεν μπορούν να διανοηθούν οτιδήποτε εξυπηρετεί έναν ανθρώπινο σκοπό, που να μην έχει σχεδιαστεί συνειδητά» και στην πραγματικότητα αποκαλεί αυτούς τους ανθρώπους «σχεδόν κατ’ ανάγκη, εχθρούς της ελευθερίας».
Σε αντίθεση με πολλούς αντι-φιλελεύθερους, η Kaschuta αναγνωρίζει ότι «η αγορά λειτουργεί, και υπήρξε σχεδόν θαυματουργή». Ωστόσο, συνεχίζει κατηγορώντας την αγορά για «την καταστροφή του πλανήτη, την καταστροφή των τοπικών κοινοτήτων και τους κύκλους οικονομικής άνθησης και κατάρρευσης (boom and bust cycles) με μια διαρκώς αυξανόμενη ένταση». Όποιες ενστάσεις κι αν έχει κανείς για το σύστημα της ελεύθερης αγοράς, οι συγκεκριμένες δεν είναι ιδιαίτερα έγκυρες.
Υπάρχει μια αφθονία δεδομένων που δείχνουν ότι οι φιλελεύθερες κοινωνίες, με έμφαση στα δικαιώματα ιδιοκτησίας, έχουν καλύτερα περιβαλλοντικά αποτελέσματα. Και δεν έχουμε παρά μόνο να κοιτάξουμε την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, η οποία σχεδόν εξαφάνισε πλήρως τη Θάλασσα της Αράλης, και σφαγίασε δεκάδες χιλιάδες φάλαινες χωρίς κανένα λόγο, για να διαπιστώσουμε πόσο καλά φροντίζει το περιβάλλον ένα οικονομικό σύστημα που δεν βασίζεται στην αγορά.
Ομοίως, το να κατηγορούμε το σύστημα της ελεύθερης αγοράς για την παρακμή της κοινότητας είναι επίσης άτοπο. Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η κοινότητα και η κοινωνία των πολιτών αποσυντίθενται, αλλά όπως δείχνει το έργο των κοινωνιολόγων Frank Tannenbaum και Robert Nisbet, ένας από τους πρωταρχικούς λόγους είναι η συγκεντρωτική δύναμη του κράτους, που επιδιώκει να υπονομεύσει όλους τους θεσμικούς ανταγωνιστές του με στόχο την κατίσχυση του επί της κοινωνίας. Αυτό το φαινόμενο μόνο στον φιλελευθερισμό του modus vivendi δεν μπορεί να αποδοθεί.
Τέλος, ο ισχυρισμός της Kaschuta ότι η αγορά οδηγεί από τη φύση της σε οικονομικούς κύκλους άνθησης και κατάρρευσης, αγνοεί το σύνολο της Αυστριακής Θεωρίας των Επιχειρηματικών Κύκλων, που υποστηρίζει ότι τέτοιοι επιχειρηματικοί κύκλοι δεν είναι το «φυσικό αποτέλεσμα» των δυνάμεων της αγοράς, αλλά αντίθετα, αποτέλεσμα των άστοχων επενδύσεων, που προκαλούνται από τη νομισματική πολιτική των κρατικών κεντρικών τραπεζών .
Η Kaschuta αναδεικνύει αρκετά σημαντικά ζητήματα όταν παραπονιέται για το ότι ο σύγχρονος άνθρωπος «απελευθερώνεται» από κάθε αυτοπεριορισμό, αλλά χάνει την στόχευσή της όταν εναποθέτει όλο το φταίξιμο για αυτήν την έλλειψη έρματος στις πλάτες του φιλελευθερισμού. Η ιστορία είναι γεμάτη από παρόμοιες περιόδους σε κοινωνίες σε όλο τον κόσμο όπου υπήρξε μια συλλογική απώλεια αυτο-ελέγχου. Αυτές οι εποχές δεν είναι ενδεικτικές των «ατσάλινων δεσμών» του φιλελευθερισμού, αλλά των δεσμών της ανθρώπινης φύσης, που καμία ιδεολογία στη γη δεν μπορεί να ελπίζει να σπάσει ποτέ. Η ανθρώπινη φύση είναι αυτή που είναι.
Ο φιλελευθερισμός δεν θα αλλάξει την ανθρώπινη φύση, αλλά στην παράδοση του Mises και του Hayek, μπορεί να βοηθήσει στη δημιουργία ενός κοινωνικού συστήματος στο οποίο οι άνθρωποι μπορούν να ζουν ειρηνικά και με υλική ευημερία. Αυτό είναι ένα τόσο σπάνιο επίτευγμα στην ανθρώπινη ιστορία, που οι επικριτές του θα έπρεπε να επιδεικνύουν μεγαλύτερη προσοχή πριν τον στείλουν στον κάδο απορριμμάτων της ιστορίας.
***
Ο Zachary Yost είναι μέλος του Mises University και ανεξάρτητος αρθρογράφος.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ludwig von Mises
