Ο μύθος της εξωτερικής οικονομικής βοήθειας συνεχίζει να ζει στις διαρκείς αναφορές στο Σχέδιο Μάρσαλ από πλευράς πολιτικών
Του José Niño
Απόδοση στα Ελληνικά: Νίκος Μαρής
Μερικοί μύθοι στην πολιτική είναι πολύ σκληροί για να πεθάνουν.
Οι άρχουσες τάξεις μας υπενθυμίζουν συνεχώς ότι η ξένη οικονομική βοήθεια είναι ζωτικής σημασίας για να απεγκλωβιστεί ο αναπτυσσόμενος κόσμος από τη φτώχεια. Χάρη στο μαγικό ραβδί των δημόσιων δαπανών, αποστέλλονται χρήματα στον αναπτυσσόμενο κόσμο, με την ελπίδα να ωθήσουν αυτές τις χώρες να βγουν από την οικονομική τους χειμέρια νάρκη. Έχουμε δει αυτήν την ιστορία να εκτυλίσσεται και στο εσωτερικό, κάθε φορά που οι πολιτικοί μας ζητούν προγράμματα μεταφοράς πλούτου με τον υποτιθέμενο σκοπό της «επένδυσης» σε οικονομικά ταλαιπωρημένες περιοχές της Αμερικής. Με δεδομένο το διεθνιστικό ήθος της αμερικανικής πολιτικής, αναπόφευκτα η εγχώρια λογική της αναδιανομής μεταφέρεται και στο διεθνές επίπεδο.
Ο μύθος της εξωτερικής οικονομικής βοήθειας συνεχίζει να ζει στις διαρκείς επικλήσεις του Σχέδιο Μάρσαλ από πλευράς πολιτικών, ως πηγής έμπνευσης για την προώθηση νέων εγχειρημάτων εξωτερικής βοήθειας. Το σχέδιο Μάρσαλ είναι το πακέτο οικονομικής ανάκαμψης που στάλθηκε σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο. Σύμφωνα με την συμβατική άποψη, η επιτυχία της Ευρώπης να ανακάμψει ύστερα από την καταστροφή που υπέστη στον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο οφείλεται, σε μεγάλο βαθμό, στις εκταμιεύσεις του σχεδίου Μάρσαλ, οι οποίες ανήλθαν σε περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια δολάρια σε τιμές του 2018 .
Χρησιμοποιώντας το πρόγραμμα εξωτερικής βοήθειας της Δυτικής Ευρώπης ως πρότυπο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αναζητούν συστηματικά την επόμενη πρόσφορη περιοχή για να πειραματιστούν. Κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου στη σύνοδο κορυφής των G-20 του 2017, ο Γάλλος πρόεδρος Emmanuel Macron ρωτήθηκε για τη βιωσιμότητα ενός σχεδίου Marshall για την Αφρική. Με έναν απροσδόκητα κοφτό τρόπο, ο Macron «έβαλε πάγο» στην όλη ιδέα. Ο Γάλλος ηγέτης ξεκαθάρισε ότι «Το σχέδιο Μάρσαλ ήταν ένα σχέδιο ανασυγκρότησης, ένα σχέδιο για μια περιοχή που ήδη είχε τις ισορροπίες της, τα σύνορά της και τη σταθερότητά της. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζει η Αφρική είναι εντελώς διαφορετικά, είναι πολύ βαθύτερα. Είναι πολιτισμικά.» Το αιχμηρό σχόλιο του Macron απογοήτευσε την συντεχνία των δημοσιογράφων, οι οποίοι ήλπιζαν να πάρουν μια πιο «πολιτικά αποδεκτή» απάντηση.
Οι πολιτικοί σχολιαστές δεν χρειάστηκε να περιμένουν πολύ. Όταν ο πρώην υπουργός Στέγασης και Αστικής Ανάπτυξης των ΗΠΑ, Τζούλιαν Κάστρο, έθεσε υποψηφιότητα για την Προεδρία του 2020, ένα από τα σημεία της καμπάνιας του ήταν ένα Σχέδιο Μάρσαλ για την Κεντρική Αμερική – μια περιοχή γνωστή για τις κοινωνικοοικονομικές και πολιτικές της συγκρούσεις. Κατά την άποψη του πρώην –πλέον- υποψηφίου του Δημοκρατικού Κόμματος για το 2020, ένα σχέδιο Marshall είναι αυτό ακριβώς που λείπει για να ξεπεράσει η Κεντρική Αμερική τα βάσανά της.
Επιτρέψτε μου να εκφράσω κάποιον σκεπτικισμό. Σημείωσα προηγουμένως ότι η εξωτερική βοήθεια δεν είναι κάποια πανάκεια για τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Στην πραγματικότητα, οι μεταφορές ξένων κεφαλαίων μπορούν να εκθρέψουν κακές νοοτροπίες και να στηρίξουν καθεστώτα με μακροχρόνιο ιστορικό διαφθοράς. Ο Macron είχε δίκιο στην εκτίμησή του για το σχέδιο Marshall και στο γιατί η επανάληψή του στην Αφρική δεν θα έχει παρόμοια αποτελέσματα. Η Ευρώπη ήταν ήδη ευημερούσα και θεσμικά σταθερή, πριν το μεγαλύτερο μέρος της καταστραφεί κατά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο. Ήταν απλά ένα ζήτημα ανοικοδόμησης της υποδομής και του να αφεθούν οι ιδιωτικοί φορείς να επιστρέψουν στον ιδιωτικό τομέα, για να αναστήσουν πολλούς από τους συντελεστές παραγωγής που είχαν καταστραφεί κατά τη διάρκεια του πολέμου. Για να είμαστε ακριβείς, το Σχέδιο Μάρσαλ δεν λειτούργησε εν κενώ, σε κάποια tabula rasa. Λειτούργησε ως σχέδιο ανοικοδόμησης που επιδίωξε, θεωρητικά τουλάχιστον, να αποκαταστήσει την προ Παγκόσμιου Πολέμου ισορροπία στην περιοχή.
Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ιστορικές αφηγήσεις των γεγονότων του εικοστού αιώνα, πολλά βασικά σημεία του Σχεδίου Μάρσαλ συνηθίζεται να παραλείπονται. Σε αντίθεση με αυτό που πολλοί ιστορικοί θα ήθελαν να πιστεύουμε, το Σχέδιο Μάρσαλ ίσως να μην ήταν η μόνη αιτία της επιτυχίας της Ευρώπης κατά τη μεταπολεμική περίοδο. Ο ιστορικός Τομ Γουντς ισχυρίστηκε αρκετά πειστικά, ότι η οικονομική απελευθέρωση σε χώρες όπως η Δυτική Γερμανία διευκόλυνε την ισχυρή οικονομική ανάπτυξη περισσότερο από ό,τι η ενίσχυση του Σχεδίου Μάρσαλ.
Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις του υπουργού οικονομικών της Δυτικής Γερμανίας Λούντβιχ Έρχαρντ, όπως η άρση των ελέγχων των τιμών και ο τερματισμός του δελτίου στην πώληση αγαθών, συνέβαλαν στην απίστευτη επανάκαμψη της Γερμανίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Άλλες χώρες, όπως η Αυστρία και η Ελλάδα, οι οποίες έλαβαν σημαντική κατά κεφαλήν ενίσχυση, είδαν μια πιο αργή ανάπτυξη και δεν απογειώθηκαν πραγματικά, παρά μέχρις ότου αποσύρθηκε σταδιακά η βοήθεια. Παρά τα όσα λένε τα πανεπιστημιακά συγγράμματα, ο καθοριστικός παράγοντας για την ανάπτυξη πολλών ευρωπαϊκών χωρών μετά τον Β ‘Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν η άρση των οικονομικών ελέγχων, όχι το Σχέδιο Μάρσαλ.
Όταν όλοι οι παράγοντες ληφθούν υπ’ όψη, η εξωτερική βοήθεια είναι μια «καλοπροαίρετη» πολιτική που κολακεύει τα Εγώ των καλοθελητών της Ουάσινγκτον, αλλά έχει υποβέλτιστα αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο – το μόνο μέρος από το οποίο οι πολιτικοί φαίνεται να είναι διαρκώς ξεκομμένοι. Λόγω των θεσμικών ελλείψεων που είναι εγγενείς στην περιοχή και της ελαττωματικής φύσης κάθε εξωτερικής οικονομικής βοήθειας, ένα σχέδιο Marshall για την Κεντρική Αμερική δεν θα πετύχαινε με τον τρόπο που πολλοί από τους υποστηρικτές του, όπως ο Julian Castro, θα ήθελαν να πιστέψουμε. Απλά κοιτάξτε τα επίπεδα διαφθοράς της περιοχής.
Σύμφωνα με τον δείκτη Corruption Perception Index του Transparency International του 2019 , το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα, η Ονδούρα και η Νικαράγουα κατατάσσονται στην 113η, 146η, 147η και 161η θέση αντίστοιχα, στα συνολικά επίπεδα διαφθοράς. Στον Δείκτη Οικονομικής Ελευθερίας του Heritage Foundation του 2020, το Ελ Σαλβαδόρ, η Γουατεμάλα και η Ονδούρα είναι χώρες στο φάσμα της μετριότητας, στην καλύτερη περίπτωση, και κατατάσσονται στην 90η, την 73η και την 93η θέση. Η Νικαράγουα βρέθηκε στην οικτρή 113η θέση. Η αποστολή ενός σύγχρονου «σχεδίου Μάρσαλ» στις προαναφερθείσες χώρες ισοδυναμεί ουσιαστικά με τη επέκταση της διαφθοράς και την επιδείνωση των προϋπαρχόντων προβλημάτων.
Η Κεντρική Αμερική έχει έναν Γόρδιο δεσμό να λύσει, αλλά μπορεί να αναζητήσει έμπνευση από κάποιες άλλες αναπτυσσόμενες χώρες. Για παράδειγμα, ο Παναμάς αποτελεί σταθερά μία από τις πιο ανεξύμνητες ιστορίες οικονομικής επιτυχίας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, χάρη στις προσπάθειές του να ανοίξει την οικονομία του στο εμπόριο και τις ξένες επενδύσεις. Τώρα ο Παναμάς αποκαλείται το Ντουμπάι της Κεντρικής Αμερικής. Η Χιλή είναι ένα άλλο επιτυχημένο μοντέλο για την Κεντρική Αμερική. Η χώρα του νότιου ημισφαιρίου δραπέτευσε από την μέγγενη του μαρξισμού και έγινε το μεγαλύτερο οικονομικό θαύμα της Λατινικής Αμερικής του 20ου αιώνα υιοθετώντας μέτρα απορρύθμισης, ιδιωτικοποίησης κρατικών επιχειρήσεων και ανοίγματος του εμπορίου. Ακόμα και η Μποτσουάνα, που βρίσκεται σε ένα μέρος του κόσμου καθόλου διάσημο για τη σταθερότητά του, απελευθερώθηκε από την συνήθη στασιμότητα που χαρακτηρίζει τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Υιοθετώντας το κράτος δικαίου, υπερασπίζοντας τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και ανοίγοντας την οικονομία της, έχει ξεχωρίσει από τους υπο-σαχάριους ανταγωνιστές της, όπως η Νότια Αφρική και η Ζιμπάμπουε, που αμφότερες έχουν βιώσει το δικό τους μερίδιο σε οικονομικές δοκιμασίες και συμφορές, με την Ζιμπάμπουε να είναι μάλιστα η επιτομή της υπερπληθωριστικής κατάρρευσης.
Όταν οι περισσότερες αναπτυσσόμενες χώρες έχουν τσιμπήσει το δόλωμα των κεϋνσιανών ή των μαρξιστικών ιδεών περί ανάπτυξης μαζί με το αγκίστρι, δεν πρέπει να εκπλησσόμαστε που συνεχίζουν να φυτοζωούν. Τα περισπούδαστα πολιτικά κείμενα που ζητούν να αυξηθούν τα πακέτα οικονομικής βοήθειας δεν θα καταφέρουν τίποτα. Η εικόνα ενός αναπτυσσόμενου κόσμου που ξεφεύγει από τα αυτό-επιβαλλόμενα δεσμά του, δεν είναι και τόσο υπερβολική, χάρη σε λίγες διαλεχτές χώρες που έχουν σπάσει τον κανόνα του κρατικού παρεμβατισμού. Το ερώτημα είναι: Θα αποφασίσουν οι πολιτικές τους ελίτ να αγνοήσουν τις αφελείς συμβουλές των άκαπνων δυτικών πολιτικάντηδων, ενστερνιζόμενοι τις ελεύθερες αγορές;
Το κλειδί για την οικονομική επιτυχία δεν είναι κάποιο τεχνοκρατικό ζήτημα επιπέδου πυρηνικής φυσικής. Η κωμικός Jane Bussman έχει περάσει χρόνια στο εξωτερικό, στην Αφρική, προσπαθώντας να βρει το πώς θα μετριαστεί η φτώχεια στην περιοχή. Αφού έζησε από πρώτο χέρι τις επιπλοκές της εξωτερικής βοήθειας, κατέληξε στο ακόλουθο συμπέρασμα:
Αν θέλετε να βοηθήσετε μια χώρα που είναι προβληματική, αγοράστε τα δικά τους προϊόντα. Κάντε μια ενδιάμεση στάση τριών ημερών, ακόμα, και αγοράστε, αγοράστε, αγοράστε.
Ο οικονομολόγος Joseph Salerno απλοποίησε την παρατήρηση της Bussman: «Με άλλα λόγια, το εμπόριο (και οι επενδύσεις) και όχι η οικονομική βοήθεια» θα σπάσουν τον κύκλο της φτώχειας. Σε αυτό το σημείο, ο αναπτυσσόμενος κόσμος πρέπει να αξιοποιήσει τις ευκαιρίες του, ακολουθώντας τις συμβουλές των κωμικών, παρά εκείνες των υπεροπτικών ελίτ, που απλά δεν αντιλαμβάνονται την περιπλοκότητα της δημιουργίας πλούτου.
Τουλάχιστον οι κωμικοί κατανοούν πραγματικά την έννοια της δημιουργίας πλούτου. Δυστυχώς, δεν μπορεί να ειπωθεί το ίδιο για τον τυπικό γραφειοκράτη του ΔΝΤ ή της USAID.
***
Ο José Niño είναι ανεξάρτητος αρθρογράφος από τη Βενεζουέλα και συγγραφέας του βιβλίου The 10 Myths of Gun Control.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ludwig von Mises
