Ο σοσιαλιστικός κρατισμός, χωρίς το σύστημα τιμών αγοράς, κέρδους/ζημίας, δεν έχει κανένα μέσο ώστε να γνωρίζει τις ανάγκες των καταναλωτών.
Του Jorge Besada
Απόδοση: Ευθύμης Μαραμής
Εισαγωγή
Ο σοσιαλισμός θα αντιμετωπίζει πάντα δύο μεγάλα προβλήματα όταν διάφορα καθεστώτα επιχειρούν να τον εφαρμόσουν:
- Την αδυναμία οικονομικού υπολογισμού χωρίς πραγματικές τιμές αγοράς
- Την έλλειψη κινήτρων ώστε να παραχθούν αυτά που πραγματικά θέλουν οι καταναλωτές
Τι σημαίνει η αδυναμία οικονομικού υπολογισμού
Το ακόλουθο απλό παράδειγμα θα βοηθήσει στην απεικόνιση της αδυναμίας οικονομικού υπολογισμού χωρίς τιμές αγοράς: ένα εστιατόριο πωλεί ένα γεύμα με μοσχάρι πατάτες και λαχανικά έναντι 8 €. Οι τιμές γενικά και, κατά συνέπεια, η τιμή των 8 € παρέχει ζωτικής σημασίας πληροφορίες. Ας υποθέσουμε πως το ένα ευρώ αποτελεί κέρδος και τα 7 ευρώ δαπανώνται στο κόστος, δηλαδή στην αναγκαία κατανάλωση πλούτου που απαιτείται για την παραγωγή του γεύματος/πλούτου, όπως ο εξοπλισμός/η ηλεκτρική ενέργεια/τα τρόφιμα/οι διάφορες προμήθειες και ό, τι καταναλώνουν οι εργαζόμενοι και οι οικογένειές τους στο σπίτι (φαγητό, ενέργεια) χάρη στις αποδοχές τους που προέρχονται από το γεύμα των 7 €.
Ο επιχειρηματίας ανακάλυψε δύο πράγματα που είναι αδύνατο να γνωρίζει ένας οργανισμός κεντρικού σχεδιασμού ανεξάρτητα από τις καλές προθέσεις των μελών του ή τη νοητική ικανότητα τους, 1) ότι υπάρχουν αρκετοί πελάτες στην περιοχή που επιθυμούν να καταναλώνουν ένα γεύμα των 8 ευρώ στο εστιατόριο, βελτιώνοντας έτσι τη ζωή τους και 2) πως να διαχειριστεί συντελεστές και πρώτες ύλες που κοστίζουν 7 ευρώ (εργασία/προμήθειες/λειτουργία συσκευών κλπ) για να παραχθεί το γεύμα με κέρδος.
Αν ο επιχειρηματίας ορίσει πολύ υψηλές τιμές, οι πελάτες θα προτιμήσουν άλλες ανταγωνιστικότερες επιλογές. Αν ορίσει πολύ χαμηλές τιμές, δεν θα μπορέσει να καλύψει τα κόστη και θα τεθεί εκτός αγοράς. Με άλλα λόγια, αν δεν καταφέρει να προσελκύσει τους καταναλωτές ώστε να αγοράσουν σε μια κερδοφόρα τιμή, ο επιχειρηματίας αποτυγχάνει να διαμορφώσει τον κόσμο με τρόπο που επιθυμούν τα εκατοντάδες χιλιάδες άτομα που βρίσκονται σε κοντινή απόσταση και το καθένα εξ αυτών αξιολογεί τα πράγματα με διαφορετικό τρόπο.
Ως εκ τούτου, ο σοσιαλισμός/κομμουνισμός δεν μπορεί να λειτουργήσει επειδή 1) μόνο οι επιχειρηματίες διασκορπισμένοι σε ολόκληρη την κοινωνία βρίσκονται την κατάλληλη στιγμή στον κατάλληλο τόπο ώστε να ανακαλύψουν τις επιθυμίες των ανθρώπων και 2) μόνο οι επιχειρηματίες μπορούν να καθορίσουν σωστά τις τιμές και να δημιουργήσουν μια κερδοφόρα και ανταγωνιστική τάξη πραγμάτων (δηλαδή μία τάξη πραγμάτων που παράγει περισσότερα από όσα καταναλώνει, παρέχοντας την ίδια στιγμή πιθανές καλύτερες εναλλακτικές λύσεις στους καταναλωτές και στην κοινωνία).
Σύστημα τιμών, οικονομικός υπολογισμός και διασπορά της πληροφορίας
Ο Νικήτα Χρουστσόφ, ο οποίος διαδέχτηκε τον Στάλιν ως επικεφαλής της κεντρικά σχεδιασμένης (Σοσιαλιστικής/Κομμουνιστικής) Σοβιετικής Ένωσης, πιστώνεται την ακόλουθη φράση: «Όταν όλος ο κόσμος γίνει σοσιαλιστικός, η Ελβετία θα πρέπει να παραμείνει καπιταλιστική, ώστε να μπορεί να μας ενημερώνει για τις τιμές των πάντων.» Δυστυχώς για τον Χρουστσόφ και για τα δισεκατομμύρια ανθρώπων που υπέφεραν από το οικονομικό χάος και την αναπόφευκτη πτώση της παραγωγής υπό τα σοσιαλιστικά/κομμουνιστικά καθεστώτα σε όλο τον κόσμο, οι τιμές στην Ελβετία (ή οπουδήποτε αλλού) ενσωματώνουν πληροφορίες σχετικά με το κόστος και την κατανάλωση στη συγκεκριμένη περιοχή σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και δεν παρέχουν πληροφορίες για τίποτα περισσότερο.
Με το Διαδίκτυο, οι πληροφορίες τιμολόγησης σε όλο τον κόσμο μπορούν να βοηθήσουν τους καταναλωτές να ανακαλύπτουν εταιρείες, φθηνότερη διατροφή, καλύτερα προϊόντα, ευκολότερες παραγγελίες και επίσης να βοηθήσουν τους παραγωγούς να επιταχύνουν σημαντικά την ανταγωνιστική τάξη με τη διάχυση της γνώσης και της πληροφορίας.
Ωστόσο, το διαδίκτυο και οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές δεν θα οδηγήσουν ποτέ σε δυνατότητα κεντρικά σχεδιασμένης οικονομίας. Κανένα υπολογιστικό σύστημα δεν μπορεί να εισέλθει στο μυαλό των επιχειρηματιών για να προβλέψει τι είδους προϊόντα και επιχειρήσεις θα δημιουργήσουν ώστε να μεταβληθεί η κοινωνία. Ομοίως, κανένα υπολογιστικό σύστημα δεν μπορεί να εισέλθει στο μυαλό των καταναλωτών για να προβλέψει πώς θα επιλέξουν να δαπανήσουν τα χρήματά τους – τον πλούτο τους, μεταβάλλοντας για άλλη μια φορά τους πολυάριθμους κύκλους παραγωγής και κατανάλωσης της κοινωνίας. Όπως εξηγεί πολύ εύστοχα ο Ludwig von Mises:
Οι καταναλωτές, με την αγορά ή την αποχή τους από την αγορά αγαθών και υπηρεσιών, καθορίζουν τελικά τι πρέπει να παραχθεί και σε ποια ποσότητα και ποιότητα. Οδηγούν στην κερδοφορία εκείνους τους επιχειρηματίες που συμμορφώνονται καλύτερα με τις επιθυμίες τους και καθιστούν ζημιογόνους εκείνους που δεν παράγουν αυτό που επιθυμούν πιο άμεσα. Τα κέρδη μεταφέρουν τον έλεγχο των συντελεστών της παραγωγής στα χέρια εκείνων που τους χρησιμοποιούν για την καλύτερη δυνατή εξυπηρέτηση των πλέον επειγουσών αναγκών των καταναλωτών και οι ζημίες απομακρύνουν τους συντελεστές της παραγωγής από τον έλεγχο των αναποτελεσματικών επιχειρηματιών. Σε μια οικονομία της αγοράς που δεν υπονομεύεται από το κράτος, οι ιδιοκτήτες συντελεστών παραγωγής και γης είναι εντολοδόχοι των καταναλωτών. Στην αγορά ένα καθημερινό επαναλαμβανόμενο δημοψήφισμα καθορίζει ποιος θα κατέχει τι και σε ποιες ποσότητες. Οι καταναλωτές είναι αυτοί που κάνουν κάποιους ανθρώπους πλούσιους και κάποιους άλλους φτωχούς.
Αλλά ποιος είναι σε θέση να αναγνωρίσει τι θέλουν και χρειάζονται οι καταναλωτές; Μόνο οι ιδιώτες επιχειρηματίες που σε μια καθημερινή αξιολόγηση ανταμείβονται ή τιμωρούνται ανάλογα με την εξυπηρέτηση των αναγκών των καταναλωτών στην αγορά. Ο σοσιαλισμός, χωρίς το σύστημα τιμών αγοράς, κέρδους/ζημίας, δεν έχει κανένα μέσο ώστε να γνωρίζει τις ανάγκες των καταναλωτών. (σ.σ. Για αυτό και στη σελίδα μας ενημερώνουμε συνεχώς για την αδυναμία αξιολόγησης στο δημόσιο, όσο καλές προθέσεις και να έχει ένας πρωθυπουργός, κρατικός αξιωματούχος κλπ)
Το πρόβλημα των κινήτρων
Τα σοσιαλιστικά και κρατιστικά καθεστώτα, σε γενικές γραμμές, αντιμετωπίζουν επίσης πρόβλημα κινήτρων. Στις ελεύθερες κοινωνίες ή στον ιδιωτικό τομέα γενικότερα, κάθε επιχειρηματίας έχει κίνητρα να είναι όσο το δυνατόν πιο παραγωγικός και να διατηρεί στο ελάχιστο την αναποτελεσματικότητα, καθώς είτε θα αποκομίσει τον πρόσθετο πλούτο ή θα επωμιστεί τις ζημίες που θα προκύψουν ως αποτέλεσμα των πράξεων του. Από την άλλη πλευρά, ο κρατικός υπάλληλος ή γραφειοκράτης λαμβάνει την ίδια αμοιβή (τη δυνατότητα δηλαδή να καταναλώνει) είτε ο τομέας του έκανε καλή δουλειά (αυξημένη παραγωγή έναντι κατανάλωσης) ή όχι. Επιπλέον, δεν διακινδυνεύει τον πλούτο του, δεδομένου ότι αυτός ο πλούτος αποσπάται από τους φορολογούμενους. Με άλλα λόγια, τα κρατικά/σοσιαλιστικά καθεστώτα, αποτελούν μονοπώλια που δεν διαθέτουν τα καινοτόμα – ανταγωνιστικά κίνητρα που ισχύουν στα ανταγωνιστικά συστήματα.
Η αναποτελεσματικότητα απαιτεί εξαναγκασμό και δουλεία
Ο κεντρικός σχεδιασμός, φυσικά, δεν μπορεί να λειτουργήσει αν οι άνθρωποι είναι ελεύθεροι να μην τον ακολουθήσουν – γι’ αυτό αναπόφευκτα, ο κεντρικός σχεδιασμός απαιτεί βίαιο εξαναγκασμό, δηλαδή, εφαρμογή δουλείας. Για παράδειγμα, η επιχειρηματικότητα αποτελεί εγκληματική πράξη στις κομμουνιστικές χώρες. Επίσης, αποτελεί παντού εγκληματική πράξη η φοροδιαφυγή και η άρνηση πληρωμής φόρων που συντηρούν τη γραφειοκρατία του δημόσιου τομέα όπως την αποκαλούμενη «δημόσια εκπαίδευση». Επομένως, υπάρχει μηδαμινό κίνητρο και απομένει ελάχιστος πλούτος για να υποστηριχθούν άλλοι, πιο επιθυμητοί ανταγωνιστές, όταν οι φορολογούμενοι εξαναγκάζονται δια της βίας να πληρώνουν ζημιογόνες ή ανεπαρκείς κρατικές «επιχειρήσεις».
Στο δοκίμιό του «Overlegislation» ο Herbert Spencer σχολιάζει με υπέροχο τρόπο τις διαφορές μεταξύ κυβερνητικών (νομοθετημένων) συστημάτων και ιδιωτικών – ανταγωνιστικών κοινωνικών οργανώσεων:
Ο επίσημος, νομικά επιβεβλημένος κρατισμός, υπόκειται σε σήψη και αυτό το γνωρίζουν όλοι. Δεν κινδυνεύει από το αντισηπτικό του ελεύθερου ανταγωνισμού – δεν διαθέτει την έντονη και διαρκή ζωτικότητα από την οποία εξαρτάται η ύπαρξη κάθε ιδιωτικού μη νομικά επιβεβλημένου οργανισμού. Όλοι οι νομικά επιβεβλημένοι οργανισμοί κατρακυλούν σε μια αδρανή, υπερσιτισμένη κατάσταση, η οποία οδηγεί σύντομα σε νόσο. Οι μισθοί ρέουν ανεξάρτητα από την αποτελεσματικότητα της δραστηριότητας και της εκπλήρωσης καθηκόντων. Συνεχίζουν να ρέουν ακόμα και με πλήρη εγκατάλειψη των καθηκόντων. Καθίστανται ακριβά προνόμια για ανεπαρκείς προνομιούχους, ευνοούν τη δωροδοκία και οδηγούν στη Σιμωνία […]
Εξετάστε αρχικά πόσο άμεσα εξαρτάται κάθε ιδιωτική επιχείρηση από την αναγκαιότητα της και πόσο αδύνατο είναι να συνεχίσει να υπάρχει εάν δεν υπάρχει ανάγκη γι’ αυτή. Καθημερινά δημιουργούνται νέες συναλλαγές και νέες επιχειρήσεις. Εάν εξυπηρετήσουν κάποια υπάρχουσα ζήτηση και επιθυμία του κοινού, ριζώνουν και αναπτύσσονται. Εάν δεν το κάνουν, πεθαίνουν από έλλειψη ζωτικότητας και ανταπόδοσης. Δεν χρειάζεται καμία κοινοβουλευτική πράξη για να καταργηθούν. Όπως συμβαίνει και με τους φυσικούς οργανισμούς, εάν δεν διαθέτουν καμία λειτουργία, καμία θρεπτική ουσία δεν τους υποστηρίζει και μειώνονται. Επιπλέον, όχι μόνο εξαφανίζονται οι νέοι ιδιωτικοί δρώντες αν είναι αχρείαστοι, αλλά και οι παλιοί παύουν να υπάρχουν όταν έχουν επιτελέσει το έργο τους. Σε αντίθεση με τους νομικώς επιβεβλημένους κρατικούς οργανισμούς, οι ιδιωτικοί οργανισμοί παύουν να υπάρχουν όταν γίνονται ανώφελοι […]
Επίσης, ο νομικά επιβεβλημένος κρατικός οργανισμός αποτελεί ανοησία. Υπό τη φυσική πορεία των πραγμάτων, κάθε πολίτης τείνει προς την πιο κατάλληλη λειτουργία του. Εκείνοι που είναι επαρκείς για το είδος της εργασίας που αναλαμβάνουν επιτυγχάνουν και προχωρούν ανάλογα με την αποτελεσματικότητά τους. Αντίθετα, οι ανεπαρκείς σύντομα παύουν να απασχολούνται σε θέσεις που δεν αποδίδουν και οδηγούνται να δοκιμάσουν κάτι πιο εύκολο ώστε τελικά να παραγάγουν κάτι ωφέλιμο. Αλλά δεν ισχύει το ίδιο στους κρατικούς οργανισμούς. Εδώ, όπως όλοι γνωρίζουν, οι ίντριγκες τα παρασκήνια τα κληρονομικά δικαιώματα και η συκοφαντία, καθορίζουν τις επιλογές έναντι της αξίας. Ο «ανόητος της οικογένειας» βρίσκει εύκολα μια θέση στο «μοναστήρι», αν «η οικογένεια» έχει καλές σχέσεις με την εκκλησία. Ένας νεαρός, εξαιρετικά αστοιχείωτος για κάθε ενεργό επάγγελμα, μπορεί να γίνει ένας καλός αξιωματικός του Στρατού. Τα γκρίζα μαλλιά ή κάποιος τίτλος, είναι πολύ καλύτερη εγγύηση για κρατική ναυτική καριέρα από ό, τι η μεγαλοφυΐα. Όχι, στην πραγματικότητα, ο ικανός άνθρωπος συχνά διαπιστώνει ότι στα κυβερνητικά γραφεία η ανωτερότητα είναι εμπόδιο – οι ανώτεροι του απεχθάνονται τις προτεινόμενες βελτιώσεις του καθώς θα παραγκωνιστούν από την ανωτερότητα του και προσβάλλονται από την καλοπροαίρετη κριτική του. Επομένως, όχι μόνο ο κρατικός μηχανισμός είναι περίπλοκος, αλλά είναι κατασκευασμένος από υλικά υποδεέστερης ποιότητας.
***
Ο Jorge Besada είναι προγραμματιστής υπολογιστών από το Miami Beach της Florida. Είναι συντάκτης στο «Hayekian» blog στο Medium.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Mises Institute
