Ο «μερκαντιλισμός» είναι η ονομασια που δόθηκε από τους ιστορικούς του τέλους του 19ου αιώνα στο πολιτικοοικονομικό σύστημα του ολοκληρωτικού κράτους από τον δέκατο έκτο έως τον δέκατο όγδοο αιώνα.
Του Murray N. Rothbard
(από τη συλλογή δοκιμίων «The Rothbard Reader». To πρωτότυπο φέρει τον τίτλο «Mercantilism», σελ. 191)
Απόδοση: Μιχάλης Γκουντής
Εισαγωγή
Στις αρχές του δέκατου έβδομου αιώνα, ο δεσποτικός ολοκληρωτισμός είχε αναδειχθεί νικητής σε όλη την Ευρώπη. Αλλά ένας βασιλιάς (ή, στην περίπτωση των ιταλικών πόλεων-κρατών, κάποιος κατώτερος πρίγκιπας ή κυβερνήτης) δεν μπορεί να κυβερνά εξολοκλήρου μόνος του. Πρέπει να διοικεί μέσα από μια ιεραρχούμενη γραφειοκρατία. Και έτσι, ο κανόνας του ολοκληρωτισμού δημιουργήθηκε μέσω μιας σειράς συμμαχιών μεταξύ του βασιλιά, των ευγενών του (οι οποίοι ήταν κυρίως μεγάλοι φεουδάρχες και γαιοκτήμονες) και διάφορα παρακλάδια μεγάλων εμπόρων.
Τι είναι ο «μερκαντιλισμός»;
Ο «μερκαντιλισμός» είναι η ονομασία που δόθηκε από τους ιστορικούς του τέλους του 19ου αιώνα στο πολιτικοοικονομικό σύστημα του ολοκληρωτικού κράτους από τον δέκατο έκτο έως τον δέκατο όγδοο αιώνα. Από τους διάφορους ιστορικούς ονομάστηκε «σύστημα εξουσίας ή κρατικής οικοδόμησης» (Eli Heckscher), ένα σύστημα συστηματικών κρατικών προνομίων, ιδίως στον περιορισμό των εισαγωγών ή των επιδοτήσεων εξαγωγών (Adam Smith) ή σε ένα ελαττωματικό σύνολο οικονομικών θεωριών, συμπεριλαμβανομένου του προστατευτισμού και της φερόμενης ανάγκης συσσώρευσης χρυσού σε μια χώρα. Στην πραγματικότητα, ο μερκαντιλισμός ήταν όλα αυτά τα πράγματα. Ήταν ένα ολοκληρωμένο σύστημα κρατικής οικοδόμησης, κρατικών προνομίων, αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί «κρατικός μονοπωλιακός καπιταλισμός».
Ο μερκαντιλισμός ως κρατικός οικονομικός ολοκληρωτισμός
Ως οικονομική πτυχή του κρατικού ολοκληρωτισμού, ο μερκαντιλισμός ήταν αναγκαστικά ένα σύστημα κρατικής οικοδόμησης, μεγάλης κυβέρνησης, μεγάλων βασιλικών δαπανών, υψηλών φόρων (ιδιαίτερα μετά το τελευταίο τέταρτο του 17ου αιώνα), πληθωρισμού και ελλειμματικών πολεμικών προϋπολογισμών, ιμπεριαλισμού και ανάκαμψης του έθνους-κράτους. Εν ολίγοις, ένα πολιτικοοικονομικό σύστημα παρόμοιο με το σημερινό, με την αδιαμφισβήτητη εξαίρεση, ότι τώρα η μεγάλης κλίμακας βιομηχανία και όχι το εμπόριο είναι το κύριο επίκεντρο της οικονομίας. Ωστόσο, ο κρατικός απολυταρχισμός σημαίνει ότι το κράτος πρέπει να εξαγοράζει και να διατηρεί συμμαχίες με ισχυρές οικονομικές δυνάμεις και να παρέχει επίσης ένα ορμητήριο για άσκηση πίεσης για την παροχή προνομίων σε τέτοιες ομάδες.
Ο Jacob Viner το είπε πολύ ωραία:
«Οι νόμοι και οι διακηρύξεις δεν ήταν όλοι, όπως θα μας έλεγαν μερικοί σύγχρονοι θαυμαστές των αρετών του μερκαντιλισμού, το αποτέλεσμα ενός ευγενούς ζήλου για ένα ισχυρό και ένδοξο έθνος, που στρέφεται κατά της της ιδιοτέλειας του κερδοσκόπου εμπόρου. Ήταν το προϊόν των συγκρουόμενων συμφερόντων με ποικίλους βαθμούς αξιοπιστίας. Κάθε ομάδα, οικονομική, κοινωνική ή θρησκευτική, ασκούσε συνεχώς πίεση για νομοθεσία σύμφωνα με το ιδιαίτερο συμφέρον της. Οι δημοσιονομικές ανάγκες του στέμματος ήταν πάντα μια σημαντική και γενικά καθοριστική επίδραση στην πορεία της εμπορικής νομοθεσίας. Διπλωματικές έγνοιες διαδραμάτισαν επίσης το ρόλο τους στη διαμόρφωση της νομοθεσίας, όπως και η επιθυμία του στέμματος να απονέμει ή να πουλήσει ειδικά προνόμια στα αγαπημένα του πρόσωπα ή να δωροδοκηθεί ώστε να τα δώσει στους υψηλότερους πλειοδότες».
Ο μερκαντιλισμός δε διαφέρει σε πολλά με το σημερινό status quo
Στον τομέα του κρατικού ολοκληρωτισμού, οι επιχορηγήσεις των προνομιούχων περιελάμβαναν τη δημιουργία (με τη χορήγηση ή την πώληση μονοπωλιακών δικαιωμάτων) μονοπωλίων, δηλαδή το αποκλειστικό δικαίωμα που χορηγούσε το στέμμα για να παραχθεί ή να πωληθεί ένα συγκεκριμένο προϊόν σε μια συγκεκριμένη περιοχή. Αυτά τα «μονοπωλιακά πιστοποιητικά» είτε πωλήθηκαν είτε χορηγήθηκαν σε συμμάχους του στέμματος ή σε εκείνες τις ομάδες εμπόρων που θα βοηθούσαν τον βασιλιά στη συλλογή των φόρων. Οι επιχορηγήσεις αφορούσαν είτε εμπόριο σε μια συγκεκριμένη περιοχή, όπως διάφορες εταιρείες παρόμοιες με την East India, οι οποίες απέκτησαν το δικαίωμα μονοπωλίου σε κάθε χώρα για να εμπορεύονται με την Άπω Ανατολή, ή ήταν εσωτερικές (όπως η χορήγηση μονοπωλίου σε ένα πρόσωπο να κατασκευάζει τραπουλόχαρτα στην Αγγλία).
Το αποτέλεσμα ήταν να δοθούν προνόμια σε ένα σύνολο επιχειρηματιών εις βάρος των δυνητικών ανταγωνιστών τους και της μάζας των άγγλων καταναλωτών. Ή, το κράτος καρτελοποιούσε την βιοτεχνική παραγωγή και τη βιομηχανία και πετύχαινε συμμαχίες αναγκάζοντας όλους τους παραγωγούς να ενταχθούν και να υπακούσουν στις εντολές των προνομιούχων αστικών συντεχνιών.
Επίλογος
Πρέπει να επισημανθεί, ότι οι πιο σημαντικές πτυχές της μερκαντιλιστικής πολιτικής, η φορολογία, η απαγόρευση των εισαγωγών ή η επιδότηση των εξαγωγών, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι αυτού του συστήματος κρατικών μονοπωλιακών προνομίων. Οι εισαγωγές υπόκεινταν σε καταλόγους απαγόρευσης ή προστασίας, προκειμένου να παρέχουν προνόμια στους εγχώριους εμπόρους ή στα βιοτεχνικά προϊόντα. Οι εξαγωγές επιδοτήθηκαν για παρόμοιους λόγους.
Η εστίαση στην εξέταση των μερκαντιλιστών στοχαστών και συγγραφέων δεν πρέπει να βασίζεται στις πλάνες των υποτιθέμενων οικονομικών «θεωριών» τους. Η θεωρία ήταν η τελευταία έγνοια στο μυαλό τους. Ήταν, όπως τους αποκαλούσε ο Schumpeter, «διοικητικοί σύμβουλοι και φυλλαδιογράφοι», στους οποίους πρέπει να προστεθούν εκπρόσωποι ειδικών ομάδων συμφερόντων. Οι «θεωρίες» τους ήταν τα οποιαδήποτε επιχειρήματα προπαγάνδας, όσο ελαττωματικά ή αντιφατικά χρειαζόταν, που θα μπορούσαν να τους αποφέρουν ένα μερίδιο λαφύρων από τον κρατικό μηχανισμό.
Όπως έγραψε ο Viner:
Η μερκαντιλιστική βιβλιογραφία […] συνίστατο στο μεγαλύτερο μέρος της από έγγραφα από ή για λογαριασμό «εμπόρων» ή επιχειρηματιών, οι οποίοι είχαν τη συνήθη τάση να ταυτίζουν τη δική τους ευημερία με την εθνική ευημερία. […] Ο μεγάλος όγκος της μερκαντιλιστικής βιβλιογραφίας απαρτίζεται από έγγραφα που εν μέρει ή εξ ολοκλήρου, φανερά ή συγκεκαλυμμένα, αποτελούσαν παρακλήσεις ειδικών οικονομικών συμφερόντων. Ελευθερία μόνο για τους εαυτούς τους, περιορισμοί για τους άλλους, ήταν η ουσία του συνηθισμένου προγράμματος νομοθεσίας των μερκαντιλιστικών πρακτικών.
***
Διαβάστε περισσότερα:
- Πόσο κοστίζει στους ανθρώπους η αποκαλούμενη «υπερθέρμανση» του πλανήτη;
- Φόροι και κρατικές δαπάνες: Τα πεταμένα χρήματα των Ελλήνων
- Καιρός να αποκρατικοποιηθεί η κοινωνική πρόνοια
- «Φακελάκια» και Δημόσιο – Είναι δυνατή η αξιολόγηση του κράτους;
- Δημοκρατία της αγοράς, κυβερνητική ανικανότητα και η δικτατορία των συνδικάτων
- Οι Κρατικές δαπάνες κατέστρεψαν την Ελληνική οικονομία
-
Το κράτος δεν μας προστατεύει από τα καρτέλ. Το κράτος είναι καρτέλ.
