Μην εμπιστεύεστε τους κομμουνιστές, ούτε τα παραπλανητικά τους αφηγήματα για τον καπιταλισμό και τον «νεοφιλελευθερισμό».
Του Fabrizio Ferrari
Απόδοση στα Ελληνικά: Νίκος Μαρής
Καθώς η πανδημία του COVID-19 εξαπλώνεται παγκοσμίως, πολλοί αριστεροί «ειδικοί» και κομμουνιστές πολιτικοί ρίχνουν το φταίξιμο για την εξάπλωσή του στα υποτιθέμενα εγγενή ελαττώματα του νεοφιλελευθερισμού – την παγκοσμιοποίηση, το laissez-faire , την απουσία αλληλεγγύης και την μεγαλύτερη ανισότητα. Ωστόσο, όλοι οι ισχυρισμοί και οι θεωρίες τους είναι στην πραγματικότητα είτε λανθασμένοι, είτε επαγωγικά και πραξεολογικά κυριολεκτικά α-νόητοι.
Παγκοσμιοποιημένη οικονομία σημαίνει βελτιωμένη κοινωνική συνεργασία
Πρώτα απ’ όλα, οι αριστεροί και οι κομμουνιστές κατά της οικονομικής παγκοσμιοποίησης δεν φαίνεται να καταλαβαίνουν σαφώς τι πραγματικά είναι η οικονομική παγκοσμιοποίηση – δηλαδή, ένα οικονομικό και θεσμικό πλαίσιο όπου τόσο τα οικονομικά προϊόντα (αγαθά και υπηρεσίες για τους καταναλωτές) όσο και οι συντελεστές της παραγωγής (εμπορεύματα, εργασία και κεφάλαιο) μπορούν μετακινηθούν και να κυκλοφορήσουν παγκοσμίως με σχετική ελευθερία.
Όπως μπορεί να γίνει εύκολα κατανοητό, μια τέτοια ελευθερία κυκλοφορίας και μετακίνησης δεν είναι τίποτε άλλο από την βελτίωση της κοινωνικής συνεργασίας. Στην πραγματικότητα, όσο λιγότεροι είναι οι περιορισμοί στην κατανομή των πόρων (καταναλωτικών όσο και παραγωγικών αγαθών), τόσο μεγαλύτερη είναι η αποτελεσματικότητα (όσον αφορά την κατανομή των παραγωγικών συντελεστών, την ελαχιστοποίηση του κόστους και τη μεγιστοποίηση του κέρδους) και η ικανοποίηση (όσον αφορά την ποικιλία καταναλωτικών αγαθών και την εξοικονόμηση κόστους) που μπορούν να απολαύσουν οι παραγωγοί και οι καταναλωτές.
-
Δείτε σχετικά: Ναι στην οικονομική, όχι στην πολιτική παγκοσμιοποίηση
Στην πραγματικότητα, όπως όλοι γνωρίζουμε, η κοινωνική συνεργασία είναι το μόνο μέσο με το οποίο οι ανθρώπινες κοινωνίες μπορούν να προοδεύσουν και να παρέχουν καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για όλα τα μέλη τους. Όπως δήλωσε ο Mises στο μνημειώδες βιβλίο του Human Action,
«Κάθε βήμα με το οποίο ένα άτομο αντικαθιστά την μεμονωμένη δράση με την συντονισμένη δράση, οδηγεί σε άμεση και αναγνωρίσιμη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του. Τα πλεονεκτήματα που προκύπτουν από την ειρηνική συνεργασία και τον καταμερισμό της εργασίας είναι οικουμενικά.» σελ. 146.
Με δεδομένο ότι η οικονομική παγκοσμιοποίηση δεν σημαίνει τίποτα περισσότερο από την ειρηνική, διεθνή συνεργασία και τον καταμερισμό της εργασίας, είναι σαφές ότι θα προσφέρει καλύτερες συνθήκες οικονομίας και ευημερίας από ό,τι θα μπορούσε να κάνει ο απομονωτισμός και η αυτάρκεια -και πράγματι αυτό συμβαίνει. Αυτό το γεγονός μπορεί να συναχθεί πραξεολογικά (όπως έχουμε κάνει εν συντομία μέχρι στιγμής) ή να αποδειχτεί εμπειρικά – από αναρίθμητα ιστορικά παραδείγματα καταστροφών, δυστυχίας και πείνας που επέφεραν σε αθώους ανθρώπους οι πολιτικές του αυταρχισμού και του απομονωτισμού.
Το Laissez-Faire σημαίνει εκμάθηση μέσω δοκιμών και σφαλμάτων
Δεύτερον, οι κομμουνιστές πολιτικοί και οι αριστεροί «ειδήμονες» εκλαμβάνουν εντελώς λανθασμένα το τι πραγματικά είναι το laissez-faire , το τι συνεπάγεται, και το πόσο ωφέλιμο (ή, ακόμη καλύτερα, θεμελιώδες και απαραίτητο) είναι για τη σωστή λειτουργία του καπιταλισμού – που είναι το μόνο κατάλληλο πλαίσιο κοινωνικής συνεργασίας, τόσο ιστορικά όσο και πραξεολογικά, για τη βελτίωση των συνθηκών ζωής της ανθρωπότητας.
Το ανεμπόδιστο laissez-faire είναι το μόνο θεσμικό σενάριο όπου οι οικονομικοί παράγοντες (καταναλωτές και παραγωγοί) μπορούν ελεύθερα και άμεσα να προσαρμόσουν τις επιλογές και τις συμπεριφορές τους στις αλλαγές που συμβαίνουν στην ελεύθερη αγορά – η οποία είναι είναι η απόλυτη εκδήλωση και η επιτομή της κοινωνικής συνεργασίας. Όποτε παρεμποδίζεται το laissez-faire από την κυβερνητική παρέμβαση, η κοινωνική συνεργασία αποδίδει χειρότερα και η κοινωνία χάνει κάτι σε όρους αποτελεσματικότητας στην κατανομή των πόρων.
Επιπλέον, το laissez-faire είναι απαραίτητο σε ένα καπιταλιστικό πλαίσιο, το οποίο διαρκώς φθείρεται εξαιτίας του συστήματος των κλασματικών αποθεματικών των τραπεζών, και της κρατικής εκτύπωσης χρημάτων. Στην πραγματικότητα, όπως διδάσκει η Αυστριακή Θεωρία των Επιχειρηματικών Κύκλων, η νομική δυνατότητα που έχει εκχωρηθεί στις εμπορικές τράπεζες για να δημιουργούν «χρήματα από αέρα κοπανιστό», προκαλεί αποκλίσεις μεταξύ των αποταμιεύσεων (πόροι των οποίων οι κάτοχοι είναι διατεθειμένοι να παραιτηθούν από την κατανάλωσή τους στο σήμερα) και των επενδύσεων (μέσα παραγωγής που μετατοπίστηκαν προς υψηλότερες βαθμίδες παραγωγής, ώστε να αποδώσουν μια επαυξημένη κατανάλωση αύριο). Με τα λόγια του Mises,
«Το συμπέρασμα που πρέπει να αντληθεί από τη θεωρία των επιχειρηματικών κύκλων από εκείνους που θέλουν να αποτρέψουν την επανάληψη των επακόλουθων κρίσεων είναι… ότι πρέπει να απέχουν από την πιστωτική επέκταση.»
Ωστόσο, δεδομένου ότι η μεταρρύθμιση του τραπεζιτικού συστήματος των κλασματικών αποθεματικών, και του συστήματος του fiat κρατικού χρήματος που ζούμε, δεν φαίνεται να είναι εφικτή (τουλάχιστον όχι βραχυπρόθεσμα), το να αφήσουμε τα άτομα ελεύθερα να διορθώνουν τα λάθη που κάνουν στην κατανομή των πόρων, φαίνεται πως είναι ο μόνος τρόπος για να αντιμετωπίσουμε τους πιστωτικούς κύκλους φουσκώματος-και-κατάρρευσης που βιώνουμε.
Από αυτή την άποψη, το laissez-faire και η παγκοσμιοποίηση είναι αλληλένδετα. Αυτό που μας διδάσκει το οικονομικό σοκ από τον covid-19 -εκτός από το να αμφισβητούμε τα συλλήβδην λουκέτα στην οικονομία – είναι ότι, ίσως, οι επιχειρηματίες υποτίμησαν τον κίνδυνο μιας πανδημίας κατά τον σχεδιασμό της παγκόσμιας αλυσίδας τροφοδοσίας, από την οποία επωφελούμαστε όλοι.
Αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι το laissez-faire και η παγκοσμιοποίηση ήταν μια λανθασμένη επιλογή: αποτελούν εργαλεία, τίποτα περισσότερο. Και μέσω αυτών των εργαλείων, μια καπιταλιστική κοινωνία μπορεί να προσαρμόσει την παραγωγική της δομή και να αποδώσει καλύτερα στο μέλλον, μαθαίνοντας από τα προηγούμενά της λάθη. Εάν ο Δυτικός κόσμος είχε έναν σοσιαλιστή κεντρικό σχεδιαστή, αντί για ελεύθερα δρώντες επιχειρηματίες, αυτή η διορθωτική διαδικασία βελτίωσης δεν θα ήταν καν δυνατόν να υπάρξει.
Νεοφιλελευθερισμός: Μεγαλύτερη ανισότητα και χαμηλότερη αλληλεγγύη;
Τέλος, το laissez-faire δεν σημαίνει την απόρριψη της κοινωνικής προστασίας που απολαμβάνουμε στην Δύση. Αυτό μπορεί να καταδειχθεί εν συντομία τόσο θεωρητικά, όσο και εμπειρικά.
Οι επικριτές του καπιταλισμού και του νεοφιλελευθερισμού κατηγορούν τις αγορές για ένα σύστημα που – φέρεται – να συγκλίνει αναπόφευκτα προς μια ολοένα και πιο άνιση κατανομή των πόρων. Ωστόσο, ακόμη και αν αυτό ήταν αλήθεια (οι διαχρονικές αλλαγές στην ανισότητα είναι περίπλοκες και δύσκολο να μετρηθούν), η εναλλακτική του εξισωτισμού είναι ολοφάνερα χειρότερη.
Εξετάστε δύο πιθανές συναρτήσεις κοινωνικής πρόνοιας (δηλαδή, δύο πιθανές ποσοτικοποιήσεις της ευημερίας των ανθρώπων σε μια δεδομένη κοινωνία): την εξισωτική (μαρξιστική) και την «Ρωλσιανή». Η πρώτη ισχυρίζεται ότι όσο πιο ίση είναι η ικανοποίηση των ανθρώπων από αγαθά κι υπηρεσίες (δηλαδή, οι συνθήκες της ευημερίας), τόσο καλύτερη είναι η κοινωνία, ενώ η δεύτερη υποστηρίζει ότι η ευημερία της κοινωνίας εξαρτάται από την κατάσταση των λιγότερο εύπορων μελών της.
Όπως δείχνει το Σχήμα 1, μπορείτε να έχετε μια πιο άνιση κοινωνία όπου, παρόλα αυτά, κάθε μέλος είναι σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι στο προηγούμενο, πιο εξισωτικό σενάριο: αυτό απεικονίζεται στην μετακίνηση από το σενάριο 1 στο σενάριο 2, και αυτό ακριβώς είναι που η παγκοσμιοποίηση συνεπάγεται. Παρατηρήστε ότι, από την άποψη των υπέρμαχων της ισότητας, η κοινωνία θα ήταν καλύτερη στο 1, όταν ήταν «πιο ισότιμη» από ό,τι στο 2, όπου και τα δύο άτομα, Α και Β, απολαμβάνουν μεγαλύτερη (αν και λιγότερο ίση) ικανοποίηση από αγαθά και υπηρεσίες.
Σχήμα 1: Ατομικές συναρτήσεις ευημερίας και κοινωνικής πρόνοιας
Αυτό το απλό γράφημα παρέχει πολύτιμες γνώσεις σχετικά με τον κομμουνισμό και τις ουτοπικές ιδεολογίες: ελπίζοντας να επιτύχουμε το σενάριο 3, όπου όλοι θα ζούσαν καλύτερα και η κοινωνία θα ήταν πιο ισότιμη, κάτι που μπορεί να μην είναι καν εφικτό λόγω παραγωγικών και τεχνολογικών περιορισμών, οι κομμουνιστές και οι ουτοπιστές προτιμούν να μας επιβάλουν το σενάριο 1, όπου θα είμαστε όλοι φτωχότεροι και σε χειρότερη κατάσταση – αλλά, για δείτε, θα έχουμε νικήσει την ανισότητα! Επιπλέον, η αποδοχή του σεναρίου 2 (δηλαδή, της προσέγγισης του Rawls) είναι ακριβώς αυτό για το οποίο έχουν σχεδιαστεί τα σύγχρονα καπιταλιστικά κράτη πρόνοιας: κανείς δεν μένει πίσω εάν πραγματικά μειονεκτεί – κανένας υποστηρικτής της ελεύθερης αγοράς δεν αντιτίθεται σε αυτό. Ωστόσο, η φροντίδα των μειονεκτούντων ατόμων δεν σημαίνει την υιοθέτηση μιας εξισωτικής ιδεολογίας.
Επίσης, παρατηρούμε ιστορικά ότι το επίπεδο αλληλεγγύης στον δυτικό κόσμο αυξάνεται -δεν μειώνεται, όπως υποστηρίζουν οι σύγχρονοι αντικαπιταλιστές- καθώς οι αγορές και η παγκοσμιοποίηση κερδίζουν έδαφος. Ακόμη και αν χρησιμοποιήσουμε τα μέτρα σύγκρισης της Αριστεράς για την «αλληλεγγύη» -όπως είναι οι κοινωνικές δαπάνες- οι δημόσιες κοινωνικές δαπάνες αυξάνονται στις χώρες του ΟΟΣΑ (Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) από τη δεκαετία του 1980 και μετά, και είναι υψηλότερες σήμερα -ακόμα και μετά τη Μεγάλη Ύφεση- από ότι ήταν τότε.
Πηγή: ΟΟΣΑ.
Συμπέρασμα
Ακόμα κι αν οι αριστεροί και οι αντίπαλοι της παγκοσμιοποίησης είχαν δίκιο (και θεωρώ ότι δεν έχουν), το να κατηγορούν τον καπιταλισμό και τις διάφορες πλευρές του για την τρέχουσα πανδημία, είναι τελείως εσφαλμένο, γιατί υποτιμούν την ικανότητά του να αυτό-θεραπεύεται και να διορθώνει την πορεία του.
Αυτά που θεωρούν ως ελαττώματα του καπιταλισμού – την παγκοσμιοποίηση και το laissez-faire – είναι στην πραγματικότητα τα δυνατά του σημεία. Και αυτά που αποδίδουν στον καπιταλισμό – έλλειψη αλληλεγγύης και παραμέληση των μειονεκτούντων ατόμων – βασίζονται σε μια εσφαλμένη θεωρητική και ιστορική ανάλυση. Μην τους εμπιστεύεστε, ούτε αυτούς, ούτε τα παραπλανητικά τους αφηγήματα.
***
Ο Fabrizio Ferrari είναι σπουδαστής μεταπτυχιακού στα οικονομικά.
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Ludwig von Mises
