Η ελευθερία που παρέχει η οικονομία της αγοράς στο άτομο δεν είναι απλά «οικονομική» που διαχωρίζεται από κάποιο άλλο είδος ελευθερίας.

του Ludwig von Mises

 Εισαγωγή

Τα ζώα οδηγούνται από ενστικτώδεις ορμές. Υπόκεινται σε στιγμιαίες παρορμήσεις και ζητούν επιτακτικά την ικανοποίηση αυτών των ορμών. Είναι έρμαια των ορέξεων τους. Η υπεροχή του ανθρώπου έγκειται στο γεγονός της επιλογής μεταξύ εναλλακτικών λύσεων. Ο άνθρωπος ρυθμίζει τη συμπεριφορά του σκόπιμα. Μπορεί να κυριαρχήσει στις παρορμήσεις και τις επιθυμίες του. Έχει την εξουσία να περιορίζει κάποιες επιθυμίες του, η ικανοποίηση των οποίων θα τον αναγκάσει να αποτύχει στην επίτευξη πιο σημαντικών στόχων. Με λίγα λόγια: ο άνθρωπος δρα: επιδιώκει σκοπίμως επιλεγμένους στόχους με προσωπικό προγραμματισμό. Αυτό είναι που έχουμε κατά νου όταν λέμε ότι ο άνθρωπος είναι ηθικό άτομο, υπεύθυνος για τη συμπεριφορά του.

Η ελευθερία ως προϋπόθεση για την ηθική

Όλες οι διδασκαλίες και οι αρχές της ηθικής, είτε βασίζονται σε θρησκευτική πίστη είτε βασίζονται σε μια κοσμική διδασκαλία όπως αυτή των στωικών φιλοσόφων, προϋποθέτουν αυτή την ηθική αυτονομία του ατόμου και, ως εκ τούτου, απευθύνονται στη συνείδηση του ατόμου. Υποθέτουν ότι το άτομο είναι ελεύθερο να επιλέξει μεταξύ διαφόρων τρόπων συμπεριφοράς και του ζητούν να συμπεριφέρεται σύμφωνα με ορισμένους κανόνες, τους κανόνες ηθικής. Κάνετε τα σωστά πράγματα, αποφύγετε τα κακά πράγματα.

Είναι προφανές ότι οι ηθικές προτροπές και αποτροπές, έχουν νόημα μόνο όταν απευθύνονται σε άτομα που είναι ελεύθερα. Είναι μάταιες, όταν απευθύνονται σε σκλάβους. Είναι ανώφελο να πούμε σε έναν δούλο τι είναι ηθικά καλό και τι είναι ηθικά κακό. Δεν είναι ελεύθερος να καθορίσει τη συμπεριφορά του. Αναγκάζεται να υπακούει στις εντολές του αφέντη του. Είναι δύσκολο να τον κατηγορήσουμε αν προτιμήσει να υποταχθεί στις εντολές του αφέντη του, δεδομένης της σκληρής τιμωρίας που απειλεί όχι μόνο τον ίδιο αλλά και τα μέλη της οικογένειάς του.

Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ελευθερία δεν είναι μόνο πολιτικό αξίωμα, αλλά ένα αξίωμα κάθε θρησκευτικής ή κοσμικής ηθικής.

Ο αγώνας για την ελευθερία

Ωστόσο, για χιλιάδες χρόνια, ένα σημαντικό μέρος της ανθρωπότητας στερήθηκε της δυνατότητας επιλογής μεταξύ του τι είναι σωστό και τι είναι λάθος. Στην κοινωνία των καστών παλαιοτέρων εποχών, η ελευθερία δράσης σύμφωνα με τη προσωπική επιλογή των χαμηλότερων στρωμάτων της κοινωνίας, την μεγάλη πλειοψηφία του πληθυσμού δηλαδή, περιοριζόταν έντονα από ένα άκαμπτο σύστημα ελέγχων. Μια ξεκάθαρη διατύπωση αυτής της αρχής ήταν το καταστατικό της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που ανέθετε στους πρίγκιπες και τους άρχοντες της αυτοκρατορίας την εξουσία και το δικαίωμα να καθορίσουν τη θρησκευτική πίστη των υπηκόων τους.

Οι ανατολικοί λαοί αποδέχτηκαν πειθήνια αυτή την κατάσταση. Αλλά οι χριστιανικοί λαοί της Ευρώπης και οι απόγονοί τους που εγκαταστάθηκαν στα υπερπόντια εδάφη, δεν εγκατέλειψαν ποτέ τον αγώνα τους για ελευθερία. Βήμα-βήμα, κατάργησαν όλα τα προνόμια και τις απαγορεύσεις των καθεστώτων και των καστών, μέχρι που τελικά κατάφεραν να δημιουργήσουν το σύστημα εναντίον του οποίου λασπολογούν σήμερα οι αγγελιοφόροι του ολοκληρωτισμού αποκαλώντας το «μπουρζουαζία».

Η κυριαρχία των καταναλωτών

Η οικονομική βάση αυτού του συστήματος είναι η οικονομία της αγοράς στην οποία κυρίαρχος είναι ο καταναλωτής. Ο καταναλωτής, δηλαδή όλοι μας, καθορίζει με την αγορά ή την απόρριψη προϊόντων τι πρέπει να παραχθεί, σε ποια ποσότητα και ποια ποιότητα. Οι επιχειρηματίες αναγκάζονται από τον μηχανισμό κέρδους-ζημίας να υπακούσουν στις εντολές των καταναλωτών. Επιτυγχάνουν μόνο οι επιχειρήσεις που προσφέρουν με τον καλύτερο και φθηνότερο τρόπο τα αγαθά και τις υπηρεσίες που βρίσκονται υψηλότερα στις κλίμακες προτεραιοτήτων των καταναλωτών. Όσες επιχειρήσεις αδυνατούν να ικανοποιήσουν το κοινό, θα υποστούν ζημίες και τελικά θα αναγκαστούν να κλείσουν.

Στους προ-καπιταλιστικούς αιώνες οι πλούσιοι ήταν ιδιοκτήτες μεγάλων εκτάσεων. Αυτοί ή οι πρόγονοί τους είχαν αποκτήσει την περιουσία τους ως δώρα, φέουδα ή τιμάρια από τον βασιλιά που με την βοήθειά τους είχε κατακτήσει τη χώρα και είχε υποτάξει τους κατοίκους της. Αυτοί οι αριστοκράτες ιδιοκτήτες γης ήταν κυριολεκτικά αφέντες, καθώς δεν λογοδοτούσαν στους καταναλωτές. Αλλά οι πλούσιοι μιας καπιταλιστικής βιομηχανικής κοινωνίας υπόκεινται στον έλεγχο της αγοράς. Αποκτούν τον πλούτο τους εξυπηρετώντας τους καταναλωτές καλύτερα από κάποιους άλλους και χάνουν τον πλούτο τους όταν κάποιοι άλλοι ικανοποιήσουν τις επιθυμίες των καταναλωτών καλύτερα ή φθηνότερα από ό,τι οι ίδιοι.

Στην ελεύθερη οικονομία της αγοράς οι ιδιοκτήτες κεφαλαίου αναγκάζονται να το επενδύσουν σε εκείνες τις γραμμές παραγωγής από τις οποίες εξυπηρετείται καλύτερα το κοινό. Έτσι, η ιδιοκτησία των κεφαλαιουχικών αγαθών μετατοπίζεται συνεχώς έως ότου βρεθεί υπό τον έλεγχο εκείνων που έχουν καταφέρει να εξυπηρετήσουν τους καταναλωτές καλύτερα. Στην οικονομία της αγοράς, η ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και της γης αποτελεί, με αυτή την έννοια, μια δημόσια υπηρεσία που επιβάλλει στους ιδιοκτήτες την ευθύνη να την διαχειρίζονται προς το συμφέρον των κυρίαρχων καταναλωτών. Αυτό εννοούν οι οικονομολόγοι όταν ονομάζουν την οικονομία της αγοράς «δημοκρατία» στην οποία κάθε δεκάρα που κατέχει ένας καταναλωτής είναι και μια ψήφος υπέρ ή κατά συγκεκριμένων προϊόντων και υπηρεσιών.

Οι πολιτικές προεκτάσεις της ελευθερίας

Η αντιπροσωπευτική κυβέρνηση είναι το πολιτικό επακόλουθο της οικονομίας της αγοράς. Το ίδιο πνευματικό κίνημα που δημιούργησε τον σύγχρονο καπιταλισμό αντικατέστησε την αυταρχική εξουσία των απολυταρχικών βασιλέων και των κληρονομικών αριστοκρατιών με εκλεγμένους αξιωματούχους. Αυτή η κατασυκοφαντημένη «μπουρζουαζία» έφερε την ελευθερία της συνείδησης, της σκέψης, του λόγου και του Τύπου και έβαλε τέλος στις διώξεις των διαφωνούντων.

Μια ελεύθερη χώρα είναι μια χώρα στην οποία κάθε πολίτης είναι ελεύθερος να διαμορφώσει τη ζωή του σύμφωνα με τα δικά του σχέδια. Είναι ελεύθερος να ανταγωνιστεί στην αγορά για τις πιο επιθυμητές θέσεις εργασίας και στην πολιτική σκηνή για τα ανώτατα αξιώματα. Δεν εξαρτάται περισσότερο από την εύνοια των άλλων ανθρώπων, από ό,τι οι άλλοι άνθρωποι εξαρτώνται από την δική του εύνοια. Αν θέλει να πετύχει στην αγορά, πρέπει να ικανοποιήσει τους καταναλωτές. Αν θέλει να πετύχει στην πολιτική πρέπει να ικανοποιήσει τους ψηφοφόρους. Το σύστημα αυτό έφερε στις καπιταλιστικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης, την Αμερική και την Αυστραλία, το υψηλότερο βιοτικό επίπεδο και τη μεγαλύτερη ελευθερία στην ανθρώπινη ιστορία.

Ο συνηθισμένος άνθρωπος, έχει στη διάθεσή του ανέσεις που δεν είχαν καν ονειρευτεί οι πλουσιότεροι άνθρωποι στην προκαπιταλιστική εποχή. Είναι σε θέση να απολαμβάνει τα πνευματικά και διανοητικά επιτεύγματα της επιστήμης, της ποίησης και της τέχνης που σε προηγούμενες εποχές ήταν προσιτά μόνο σε μια μικρή ελίτ πλουσίων. Και είναι ελεύθερος να θρησκεύεται όπως του λέει η συνείδησή του.

Η σοσιαλιστική παρανόηση της οικονομίας της αγοράς

Όλα τα γεγονότα σχετικά με τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος παραποιούνται και παραμορφώνονται από πολιτικούς και συγγραφείς που καπηλεύονται την ετικέτα του φιλελευθερισμού (liberal), της σχολής σκέψης που κατά τον 19ο αιώνα συνέτριψε την αυθαίρετη κληρονομική κυριαρχία των μοναρχών και των αριστοκρατών και άνοιξε το δρόμο για το ελεύθερο εμπόριο και τις ελεύθερες επιχειρήσεις. ‘Οπως θεωρούν αυτοί οι υποστηρικτές της επιστροφής στον δεσποτισμό, όλα τα κακά που πλήττουν την ανθρωπότητα οφείλονται σε δόλιες μηχανορραφίες των μεγάλων επιχειρήσεων. Αυτό που χρειάζεται για να επιτευχθεί ο πλούτος και η ευτυχία για όλους τους ανθρώπους, είναι να τεθούν οι εταιρείες υπό αυστηρό κρατικό έλεγχο.

Παραδέχονται, αν και μόνο εμμέσως, ότι αυτό σημαίνει την υιοθέτηση του σοσιαλισμού, του συστήματος της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Αλλά ισχυρίζονται ότι ο σοσιαλισμός θα είναι κάτι εντελώς διαφορετικό στις χώρες του δυτικού πολιτισμού από αυτό που είναι στη Ρωσία. Και ούτως ή άλλως, λένε, δεν υπάρχει άλλη μέθοδος για να περιοριστεί η τεράστια δύναμη που έχουν αποκτήσει οι επιχειρήσεις-μαμούθ και για να αποτραπούν από το να βλάψουν περαιτέρω τα συμφέροντα των ανθρώπων.

Ενάντια σε όλη αυτή τη φανατική προπαγάνδα, πρέπει να τονίσουμε ξανά και ξανά ότι οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι αυτές που επέφεραν την άνευ προηγουμένου βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των μαζών. Τα πολυτελή προϊόντα για έναν συγκριτικά μικρό αριθμό πλουσίων μπορούν να παράγονται από μικρές επιχειρήσεις. Αλλά η θεμελιώδης αρχή του καπιταλισμού είναι να παράγει για την ικανοποίηση των επιθυμιών των πολλών. Οι ίδιοι άνθρωποι που απασχολούνται από τις μεγάλες εταιρείες, είναι οι κύριοι καταναλωτές των προϊόντων που παράγονται. Αν κοιτάξετε γύρω από το νοικοκυριό ενός μέσου Αμερικανού μισθωτού, θα δείτε για ποιον περιστρέφονται τα γρανάζια των μηχανών στις βιομηχανίες. Οι μεγάλες επιχειρήσεις είναι που καθιστούν όλα τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας προσιτά στον μέσο άνθρωπο. Όλοι επωφελούνται από την υψηλή παραγωγικότητα της μεγάλης κλίμακας παραγωγής.

• Δείτε σχετικά: Ludwig von Mises εναντίον Karl Marx: Τα κύρια σημεία της αποδόμησης του μαρξιστικού συστήματος

Είναι ανόητο να μιλάμε για τη «δύναμη» των μεγάλων επιχειρήσεων. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του καπιταλισμού είναι ότι η υπέρτατη εξουσία σε όλα τα οικονομικά ζητήματα ανήκει στους καταναλωτές. Όλες οι μεγάλες επιχειρήσεις ξεκίνησαν ως μικρές μέχρι που η προτίμηση των καταναλωτών τις έκανε να επεκταθούν. Θα ήταν αδύνατο για τις μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις να κατασκευάσουν τα προϊόντα μαζικής παραγωγής μεγάλης κλίμακας, τα οποία σήμερα είναι απαραίτητα για κάθε άνθρωπο στις δυτικές κοινωνίες. Όσο μεγαλύτερη είναι η εταιρεία, τόσο περισσότερο εξαρτάται από την προθυμία των καταναλωτών να αγοράσουν τα προϊόντα της. Οι επιθυμίες ή, όπως λένε μερικοί, η «τρέλα» των καταναλωτών, ήταν που οδήγησαν την αυτοκινητοβιομηχανία στην παραγωγή ολοένα και μεγαλύτερων αυτοκινήτων. Σήμερα οι καταναλωτές αναγκάζουν την αυτοκινητοβιομηχανία να κατασκευάζει όλο και μικρότερα αυτοκίνητα.

Οι αλυσίδες καταστημάτων και τα πολυκαταστήματα, αναπροσαρμόζουν καθημερινά τις μεθόδους παραγωγής και λειτουργίας τους ώστε να ικανοποιούν τις διαρκώς μεταβαλλόμενες επιθυμίες των πελατών τους. Ο θεμελιώδης νόμος της αγοράς είναι: ο πελάτης έχει πάντα δίκιο.

Ένας άνθρωπος που επικρίνει τη διεξαγωγή της επιχειρηματικής δράσης στην οικονομία της αγοράς και ισχυρίζεται ότι γνωρίζει καλύτερες μεθόδους για την εξυπηρέτηση των καταναλωτών, είναι απλώς ένας τεμπέλης φαφλατάς. Εάν θεωρεί ότι τα σχέδια του είναι καλύτερα, γιατί δεν τα δοκιμάζει ο ίδιος; Πάντα υπάρχουν καπιταλιστές που αναζητούν μια κερδοφόρα επένδυση των χρημάτων τους ή/και που είναι έτοιμοι να παράσχουν το κεφάλαιο που απαιτείται για οποιεσδήποτε λογικές καινοτομίες. Το κοινό είναι πάντα πρόθυμο να αγοράσει ό,τι είναι καλύτερο ή φθηνότερο ή καλύτερο και φθηνότερο. Αυτό που μετράει στην αγορά δεν είναι η φαντασιακή ονειροπόληση, αλλά η πράξη. Οι «μεγιστάνες» δεν έγιναν πλούσιοι με την κομπορρημοσύνη αλλά με την εξυπηρέτηση των καταναλωτών.

Η συσσώρευση κεφαλαίου ωφελεί όλους τους ανθρώπους

Είναι σήμερα στη μόδα να αγνοείται το γεγονός ότι όλη η οικονομική βελτίωση εξαρτάται από την αποταμίευση και τη συσσώρευση κεφαλαίου. Κανένα από τα θαυμάσια επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας δεν θα μπορούσε να τεθεί σε πρακτική χρήση, εάν δεν ήταν διαθέσιμο το απαιτούμενο κεφάλαιο. Αυτό που εμποδίζει τα οικονομικά υπανάπτυκτα έθνη να επωφεληθούν πλήρως από τις δυτικές μεθόδους παραγωγής και να ξεφύγουν οι μάζες τους από τη φτώχεια, δεν είναι η έλλειψη τεχνολογίας αλλά η ανεπάρκεια κεφαλαίου. Κάποιος που θεωρεί πως τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι υπανάπτυκτες οικονομικά χώρες είναι η έλλειψη «τεχνογνωσίας» κάνει λάθος. Οι επιχειρηματίες και οι μηχανικοί τους, οι περισσότεροι απόφοιτοι των καλύτερων σχολών της Ευρώπης και της Αμερικής, γνωρίζουν καλά την κατάσταση της σύγχρονης εφαρμοσμένης επιστήμης. Αυτό που δένει τα χέρια τους είναι η έλλειψη κεφαλαίου.

Κάποτε η Αμερική ήταν ακόμη πιο φτωχή από αυτά τα οικονομικά υπανάπτυκτα έθνη. Αυτό που έκανε τις Ηνωμένες Πολιτείες να γίνουν η πιο εύπορη χώρα του κόσμου, ήταν το γεγονός ότι ο «σκληρός ατομικισμός» των ετών πριν από το New Deal δεν έθεσε πολύ σοβαρά εμπόδια στον δρόμο των ανθρώπων των επιχειρήσεων. Οι επιχειρηματίες έγιναν πλούσιοι επειδή κατανάλωναν μόνο ένα μικρό μέρος των κερδών τους και επένδυαν το μεγαλύτερο μέρος στις επιχειρήσεις τους. Έτσι πλούτισαν και όλοι οι υπόλοιποι άνθρωποι. Γιατί αυτή η συσσώρευση κεφαλαίων αύξησε την οριακή παραγωγικότητα της εργασίας και συνεπώς τους πραγματικούς μισθούς.

• Δείτε σχετικά: Παραγωγή πλούτου: Συνοψίζοντας το magnum opus του Murray N. Rothbard

Υπό τον καπιταλισμό, η «απληστία» του μεμονωμένου επιχειρηματία δεν ωφελεί μόνο τον ίδιο, αλλά και όλους τους άλλους ανθρώπους. Υπάρχει αμοιβαία σχέση μεταξύ του αποκτηθέντος πλούτου του επιχειρηματία, αφενός μέσω της εξυπηρέτησης των καταναλωτών και της συσσώρευσης κεφαλαίων και αφετέρου της βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου των μισθωτών που αποτελούν την πλειοψηφία των καταναλωτών. Οι άνθρωποι λειτουργούν τόσο ως μισθωτοί όσο και ως καταναλωτές που ενδιαφέρονται για την ανθοφορία των επιχειρήσεων. Αυτό το είχαν κατά νου οι παλιοί φιλελεύθεροι, όταν έλεγαν ότι στην οικονομία της αγοράς επικρατεί μια αρμονία των αληθινών συμφερόντων όλων των ομάδων του πληθυσμού.

Ο κρατισμός απειλεί την οικονομική ευημερία

Σε αυτή την ηθική και ψυχική ατμόσφαιρα του καπιταλιστικού συστήματος ζει και εργάζεται ο Αμερικανός πολίτης. Σε ορισμένες περιοχές των Ηνωμένων Πολιτειών εξακολουθούν να υπάρχουν συνθήκες που δεν φαίνονται ικανοποιητικές για τους ευημερούντες κατοίκους των προηγμένων περιφερειών, οι οποίες αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος της χώρας. Όμως, η ταχεία πρόοδος της εκβιομηχάνισης θα είχε απομακρύνει εδώ και καιρό αυτές τις εστίες φτώχειας, εάν οι ατυχείς πολιτικές του New Deal δεν είχαν επιβραδύνει τη συσσώρευση κεφαλαίου, το αναντικατάστατο εργαλείο που εξασφαλίζει την οικονομική βελτίωση. Συνηθισμένος στις συνθήκες ενός καπιταλιστικού περιβάλλοντος, ο μέσος Αμερικανός θεωρεί δεδομένο ότι κάθε χρόνο οι επιχειρήσεις παράγουν κάτι νέο και πιο οικονομικά προσιτό.

Κοιτάζοντας πίσω στα χρόνια, συνειδητοποιεί ότι πολλά βιομηχανικά προϊόντα που ήταν εντελώς άγνωστα στα νιάτα του και πολλά άλλα που μπορούσε να απολαμβάνει μόνο μια μικρή μειοψηφία, είναι πλέον δεδομένος εξοπλισμός σχεδόν όλων των νοικοκυριών. Είναι απόλυτα βέβαιος ότι η τάση αυτή θα επικρατήσει και στο μέλλον. Απλώς το αποκαλεί «Αμερικάνικο τρόπο ζωής» και δεν αφιερώνει χρόνο να σκεφτεί πως κατέστη δυνατή αυτή η συνεχής βελτίωση της προσφοράς υλικών αγαθών.

Δεν ενοχλείται σοβαρά από τη λειτουργία παραγόντων που όχι μόνο θέλουν να σταματήσουν την περαιτέρω συσσώρευση κεφαλαίων, αλλά μπορεί πολύ σύντομα να οδηγήσουν σε αποσυσσώρευση. Δεν αντιτίθεται στις δυνάμεις που με την ακραία αύξηση των δημόσιων δαπανών, με τη μείωση της κεφαλαιακής συσσώρευσης και ακόμη και με την κατανάλωση μέρους των κεφαλαίων που επενδύονται στις επιχειρήσεις, απομυζούν τα ίδια τα θεμέλια της υλικής του ευημερίας. Δεν ανησυχεί για την ανάπτυξη του κρατισμού, που οπουδήποτε έχει δοκιμαστεί, είχε ως αποτέλεσμα να παράγει και να συντηρεί συνθήκες που στα μάτια του φαντάζουν άθλιες.

Δεν υπάρχει προσωπική ελευθερία χωρίς οικονομική ελευθερία

Δυστυχώς, πολλοί από τους συγχρόνους ανθρώπους δεν καταλαβαίνουν τι θα επιφέρει η ριζική αλλαγή των ανθρωπίνων ηθικών συνθηκών, η άνοδος του κρατισμού, η υποκατάσταση της οικονομίας της αγοράς με την κυβερνητική παντοδυναμία. Βρίσκονται σε σύγχυση θεωρώντας ότι επικρατεί ένας σαφής δυϊσμός στις υποθέσεις του ανθρώπου: ότι υπάρχει, αφενός, μια σφαίρα οικονομικών δραστηριοτήτων και, αφετέρου, ένα πεδίο δραστηριοτήτων που θεωρούνται μη οικονομικές. Μεταξύ αυτών των δύο πεδίων, νομίζουν πως δεν υπάρχει στενή σχέση. Η ελευθερία που καταργεί ο σοσιαλισμός είναι «μόνο» η οικονομική ελευθερία, ενώ η ελευθερία σε όλα τα υπόλοιπα θέματα παραμένει απρόσβλητη.

Ωστόσο, αυτές οι δύο σφαίρες δεν είναι ανεξάρτητες η μία από την άλλη, όπως υποστηρίζει αυτή η θεωρία. Τα ανθρώπινα όντα δεν επιπλέουν σε αιθέριες περιοχές. Όλα όσα κάνει ένας άνθρωπος με κάποιο τρόπο επηρεάζουν την οικονομική ή υλική σφαίρα και απαιτούν τη δύναμή του να παρεμβαίνει σ’ αυτή τη σφαίρα. Προκειμένου να επιβιώσει, πρέπει να ασχοληθεί και να έχει την ευκαιρία να ασχοληθεί με ορισμένα υλικά αγαθά.

Η σύγχυση επικρατεί διότι θεωρείται ότι αυτό που συμβαίνει στην αγορά, αναφέρεται μόνο στην οικονομική πλευρά της ανθρώπινης ζωής και δράσης. Αλλά στην πραγματικότητα οι τιμές της αγοράς αντικατοπτρίζουν όχι μόνο τις «υλικές ανησυχίες», όπως το φαγητό, τη στέγη και άλλες παροχές – αλλά και αυτές τις ανησυχίες που ονομάζονται συνήθως πνευματικές ή ανώτερες ή ευγενέστερες. Η θρησκευτική πίστη και η αποχή από ορισμένες δραστηριότητες, η παροχή βοήθειας σε όσους έχουν ανάγκη, η ανέγερση και η συντήρηση εκκλησιών και πολλά άλλα, είναι ένας από τους παράγοντες που καθορίζουν την προσφορά και τη ζήτηση για διάφορα καταναλωτικά αγαθά και συνεπώς τις τιμές και την άσκηση των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων.

Η ελευθερία που παρέχει η οικονομία της αγοράς στο άτομο, δεν είναι απλά «οικονομική» και δεν διαχωρίζεται από κάποιο άλλο είδος ελευθερίας. Αποτελεί την ελευθερία να προσδιορίζονται και όλα τα ζητήματα που θεωρούνται ηθικά, πνευματικά και διανοητικά.

Με τον αποκλειστικό έλεγχο όλων των συντελεστών παραγωγής, ο σοσιαλισμός ελέγχει επίσης ολόκληρη τη ζωή του κάθε ατόμου. Η κυβέρνηση αναθέτει σε όλους ορισμένη εργασία. Καθορίζει ποια βιβλία και έγγραφα πρέπει να τυπώνονται και να διαβάζονται, ποιος θα πρέπει να μπορεί να γράφει τις απόψεις του, ποιος θα πρέπει να έχει το δικαίωμα να χρησιμοποιεί δημόσιους χώρους εκδηλώσεων ή να χρησιμοποιεί όλα τα υπόλοιπα μέσα επικοινωνίας που είναι διαθέσιμα. Αυτό σημαίνει ότι οι υπεύθυνοι για την ανώτατη διαχείριση των κυβερνητικών υποθέσεων καθορίζουν τελικά ποιες ιδέες, διδασκαλίες και θεωρίες μπορούν να διαδοθούν και ποιες όχι.

Οτιδήποτε περιέχεται σε ένα γραπτό και δημοσιευμένο σύνταγμα και αφορά την ελευθερία της συνείδησης, της σκέψης, του λόγου και του Τύπου, είναι μάταιο αν η κυβέρνηση περιορίζει τα υλικά μέσα για την άσκηση αυτών των δικαιωμάτων. Όποιος μονοπωλεί όλα τα μέσα επικοινωνίας έχει την πλήρη δύναμη να κρατά υπό έλεγχο τη σκέψη και τις ψυχές των ανθρώπων.

Αυτό που κάνει πολλούς να αγνοούν τα βασικά χαρακτηριστικά οποιουδήποτε σοσιαλιστικού ή ολοκληρωτικού συστήματος, είναι η ψευδαίσθηση ότι αυτό το σύστημα θα λειτουργήσει ακριβώς με τον τρόπο που οι ίδιοι θεωρούν επιθυμητό. Υποστηρίζοντας τον σοσιαλισμό, θεωρούν δεδομένο ότι το «κράτος» θα κάνει πάντα αυτό που οι ίδιοι θέλουν να κάνει. Ονομάζουν «αληθινό», «πραγματικό» ή «καλό» σοσιαλισμό, μόνο εκείνο το είδος ολοκληρωτισμού όπου οι ηγεμόνες συμφωνούν με τις δικές τους ιδέες. Όλα τα άλλα είδη σοσιαλισμού τα αποκηρύσσουν ως κίβδηλα. Αυτό που πρωτίστως αναμένουν από τον δικτάτορα, είναι ότι θα καταστείλει όλες τις ιδέες τις οποίες οι ίδιοι απορρίπτουν.

Στην πραγματικότητα, όλοι αυτοί οι υποστηρικτές του σοσιαλισμού, χωρίς να το αναγνωρίζουν οι ίδιοι, διακατέχονται από εμμονή δικτατορικού ή απολυταρχικού συμπλέγματος. Θέλουν όλες οι απόψεις με τις οποίες διαφωνούν, να συντρίβονται με τη χρήση κρατικής βίας.

Η έννοια του πραγματικού δικαιώματος στη διαφωνία

Οι διάφορες ομάδες που υποστηρίζουν τον σοσιαλισμό, ανεξάρτητα από το αν αυτοί ονομάζονται κομμουνιστές, σοσιαλιστές ή απλώς κοινωνικοί μεταρρυθμιστές, συμφωνούν στο ουσιαστικό οικονομικό τους πρόγραμμα. Όλοι θέλουν να επιβάλουν τον κρατικό έλεγχο ή, όπως μερικοί προτιμούν να το αποκαλούν, τον κοινωνικό έλεγχο των παραγωγικών δραστηριοτήτων στη θέση της οικονομίας της αγοράς. Αυτό που τους διαχωρίζει μεταξύ τους δεν είναι ζητήματα οικονομικής διαχείρισης, αλλά ιδεολογικές και θρησκευτικές ή αντι-θρησκευτικές πεποιθήσεις.

Κάθε μία από αυτές τις ποικιλίες του σοσιαλισμού θεωρεί δεδομένο ότι η σοσιαλιστική κοινότητα θα καθοδηγείται από τις αρχές της δικής τους πίστης ή από την απόρριψη οποιουδήποτε θρησκευτικού δόγματος. Δεν σκέφτονται ποτέ το ενδεχόμενο το σοσιαλιστικό καθεστώς να κατευθύνεται από ανθρώπους που είναι εχθρικοί απέναντι στη δική τους πίστη και στις δικές τους ηθικές αρχές. Θεωρούν καθήκον τους να χρησιμοποιήσουν το σύνολο της τεράστιας ισχύος της σοσιαλιστικής μηχανής για την καταστολή αυτού που θεωρούν λάθος, δεισιδαιμονία και ειδωλολατρία.

• Δείτε σχετικά: Murray N. Rothbard: Φιλελευθερισμός, Θρησκεία και σοσιαλισμός

Η απλή αλήθεια είναι ότι τα άτομα μπορούν να είναι ελεύθερα να επιλέξουν ανάμεσα σε αυτά που θεωρούν σωστά ή λάθος μόνο όταν είναι οικονομικά ανεξάρτητα από την κυβέρνηση. Μια σοσιαλιστική κυβέρνηση έχει τη δύναμη να καταστήσει αδύνατη τη διαφωνία διακρίνοντας τις ανεπιθύμητες θρησκευτικές και ιδεολογικές ομάδες και περιορίζοντας όλες τις ουσιαστικές δράσεις και μέσα που απαιτούνται για τη διάδοση και την πρακτική των πεποιθήσεών τους. Το μονοκομματικό σύστημα, η πολιτική αρχή της σοσιαλιστικής κυριαρχίας, συνεπάγεται και το σύστημα της μίας θρησκείας (ή αθεΐας) και μιας ηθικής.

Μια σοσιαλιστική κυβέρνηση έχει στη διάθεσή της μέσα που μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την επίτευξη αυστηρής συμμόρφωσης από κάθε άποψη, της Gleichschaltung (πολιτικής συμμόρφωσης), όπως την χαρακτήρισαν οι Ναζί. Οι ιστορικοί έχουν επισημάνει τον σημαντικό ρόλο των ΜΜΕ και των τυπογραφείων όσον αφορά τη συμμόρφωση. Αλλά ποιες είναι οι πιθανότητες που θα είχαν οι μεταρρυθμιστές, εάν όλες οι τυπογραφικές πρέσες ελέγχονταν από τις κυβερνήσεις με επικεφαλής τον Κάρολο Ε’ της Γερμανίας και του βασιλείς της Βαλοΐας της Γαλλίας;¹ Και, επίσης, ποιες πιθανότητες θα είχε ο Μαρξ να εκδώσει τα βιβλία του σε ένα σύστημα που όλα τα μέσα επικοινωνίας βρίσκονταν στα χέρια των κυβερνήσεων;

Όποιος θέλει την ελευθερία της συνείδησης πρέπει να απορρίψει τον σοσιαλισμό. Φυσικά, η ελευθερία επιτρέπει σε έναν άνθρωπο όχι μόνο να κάνει τα καλά πράγματα αλλά να κάνει και τα λάθος πράγματα. Αλλά καμία ηθική αξία δεν μπορεί να αποδοθεί σε μια ενέργεια που έχει εκτελεστεί υπό την πίεση μιας παντοδύναμης κυβέρνησης, όσο καλή και να είναι.

***

• Από τη συλλογή δοκιμίων και άρθρων του Ludwig von Mises Economic freedom and Intervensionism, Τhe economic Foundations of Freedom.

Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.

 

Σημείωση:

1. Ο Κάρολος E’ της Γερμανίας (1500-1558), ένας αφοσιωμένος καθολικός, δίωκε την θρησκευτική αίρεση στην Ολλανδία και αγωνίστηκε να καταστείλει τον λουθηρανισμό στις γερμανικές περιφέρειες. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας των βασιλέων της Βαλοΐας της Γαλλίας (1328-1589) θρησκευτικοί πόλεμοι διεξήχθησαν καθώς Γάλλοι προτεστάντες, συμπεριλαμβανομένων των Ουγενότων, αγωνίζονταν για ανεξιθρησκεία.