Ο «νέος φιλελευθερισμός» μετέτρεψε τον φιλελευθερισμό στο αντίθετό αυτού που ήταν και ο «κλασικός φιλελευθερισμός» χρησιμοποιήθηκε ως όρος για τον προσδιορισμό της θέσης ανθρώπων όπως ο Herbert Spencer και ο μαθητής του Auberon Herbert, οι οποίοι απέρριπταν το κοινωνικό κράτος.
Του David Gordon
Απόδοση: Ευθύμης Μαραμής
Locke, φυσικά δικαιώματα και οικονομική επιστήμη
Ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός του δέκατου ένατου αιώνα προήλθε από δύο κύριες πηγές. Αρχικά, ο John Locke έθεσε την παραδοσιακή θεωρία του φυσικού δικαίου σε μια νέα κατεύθυνση. Στη δεύτερη του πραγματεία για την κυβέρνηση, υποστήριξε ότι όλοι κατέχουν την ιδιοκτησία του εαυτού τους. Αυτή είναι ακριβώς η Λιμπερταριανή αρχή της αυτοκτησίας του Murray Rothbard. Σε αυτή τη βάση, τα άτομα μπορούν να αποκτήσουν ιδιοκτησία με την ιδιοποίηση.
Δεδομένης της αυτοκτησίας και των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, απομένει πολύ μικρό περιθώριο στο σύστημα σκέψης του Locke όσον αφορά το κράτος. Αν και η ερμηνεία του Locke έχει προκαλέσει σφοδρή αντιπαράθεση, ο A. John Simmons στο On the Edge of Anarchy παρέθεσε ένα ισχυρό επιχείρημα ότι η πολιτική τάξη του Λοκιανού συστήματος θα ήταν κοντά στην αναρχία.
Φυσικά, το Λοκιανό καθεστώς δεν εφαρμόστηκε ποτέ πλήρως, αλλά τα επιχειρήματα για τα ατομικά δικαιώματα, του είδους που προώθησε ο Locke, είχαν μεγάλη επιρροή στον φιλελευθερισμό του δέκατου ένατου αιώνα. Ο μεγάλος Γάλλος οικονομολόγος Frédéric Bastiat υποστήριξε στο βιβλίο του Ο νόμος ότι «Καθένας από εμάς έχει φυσικό δικαίωμα – από τον Θεό – να υπερασπιστεί τον εαυτό του, την ελευθερία του και την περιουσία του.» Το κράτος δεν μπορεί να αποκτήσει νέα δικαιώματα τα οποία δεν κατέχουν τα άτομα.
Πέρα από τα επιχειρήματα βασισμένα στα φυσικά δικαιώματα, μια άλλη πηγή επίσης οδήγησε στο φιλελευθερισμό του δέκατου ένατου αιώνα. Η νέα επιστήμη των οικονομικών απέδειξε οριστικώς ότι η κοινωνική συνεργασία μέσω της ελεύθερης αγοράς, επέτρεπε στους ανθρώπους να επιτύχουν ειρήνη και ευημερία. Ο Ludwig von Mises εξήγησε αυτά τα θέματα στο κλασικό του έργο Liberalism: In the Classical Tradition το 1927:
«Στην οπτική του φιλελευθερισμού πάντα βρίσκεται στο προσκήνιο το καλό του συνόλου, όχι εκείνο της οποιασδήποτε ειδικής ομάδας. Αυτό ήταν που οι Άγγλοι ωφελιμιστές είχαν σκοπό να εκφράσουν – αν και, είναι αλήθεια, όχι πολύ εύστοχα – στην περίφημη τους φόρμουλα, «τη μεγαλύτερη ευτυχία του μεγαλύτερου αριθμού». Ιστορικά, ο φιλελευθερισμός ήταν το πρώτο πολιτικό κίνημα που στόχευε στην προώθηση της ευημερίας όλων, όχι των ειδικών ομάδων. Ο φιλελευθερισμός ξεχωρίζει από τον σοσιαλισμό, ο οποίος επίσης διακηρύσσει ότι αγωνίζεται για το καλό όλων, όχι από τον στόχο τον οποίο επιδιώκει, αλλά από τον τρόπο που επιλέγει να επιτύχει αυτόν τον στόχο. […] Η αντιφιλελεύθερη πολιτική, είναι πολιτική κατανάλωσης κεφαλαίου. Συστήνει την υψηλότερη κάλυψη του παρόντος σε βάρος του μέλλοντος.»
Υποχώρηση από τις αρχές του ατομικισμού και «νέος φιλελευθερισμός»
Δυστυχώς, η έμφαση σε αυτό το δεύτερο σκέλος σκέψης οδήγησε σε ένα πρόβλημα τον αγγλικό κλασικό φιλελευθερισμό. Οι κλασσικοί οικονομολόγοι όπως ο Άνταμ Σμιθ και ο Ρικάρντο δεν είχαν κανένα γενικό επιχείρημα που να αποκλείει εντελώς την κυβερνητική παρέμβαση στην οικονομία. Αντίθετα, εξέτασαν τα θέματα κατά περίπτωση, συνήθως καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η πολιτική προσανατολισμένη στην ελεύθερη αγορά ήταν καλύτερη. Αλλά αυτό δεν ήταν πάντα αλήθεια. Ο Άνταμ Σμιθ, για παράδειγμα, αποδέχτηκε ορισμένους περιορισμούς στο ελεύθερο εμπόριο και στήριξε την κρατική παροχή «δημόσιων αγαθών». Στις αρχές της πολιτικής οικονομίας του John Stuart Mill, στο κορυφαίο έργο των Βρετανών κλασσικών οικονομολόγων, η υποστήριξη για μια ελεύθερη οικονομία εξασθένησε ακόμη περισσότερο.
Ακόμα και στην εξασθενημένη μορφή της, ωστόσο, η κλασική πολιτική οικονομία εξακολουθούσε να βασίζεται σε ατομικό επίπεδο. Τότε, ένα νέο είδος φιλελευθερισμού αμφισβήτησε τον ατομικισμό. Ο πολιτικός φιλόσοφος της Οξφόρδης Thomas Hill Green αρνήθηκε ότι τα άτομα έχουν δικαιώματα εκτός από τη συμμετοχή τους σε μια συλλογική οντότητα, το κράτος. Είναι αλήθεια ότι τα άτομα είχαν δικαίωμα στην αυτοπραγμάτωση, αλλά ο Green εννοούσε με αυτό όχι τα πραγματικά άτομα από σάρκα και αίμα όπως πραγματικά υπάρχουν, αλλά τον «πραγματικό» εαυτό, που διέπεται από σωστές αρχές ορθολογισμού. Υπό αυτή την άποψη, τα άτομα δεν επιλέγουν «πραγματικά» αν ενεργούν εναντίον αυτού που ο Green θεωρεί ως υπαγόρευση της λογικής. Όπως δήλωσε:
«Θα δούμε ότι η ελευθερία των συμβάσεων, η ελευθερία σε όλες τις μορφές να κάνει κάποιος αυτό που θα κάνει με την ιδιοκτησία και τον εαυτό του, είναι πολύτιμο μόνο ως μέσο για τον σκοπό. Αυτός ο σκοπός είναι αυτό που αποκαλώ ελευθερία με τη θετική έννοια: με άλλα λόγια, την απελευθέρωση των δυνάμεων όλων των ανθρώπων εξίσου, για την συνεισφορά τους σε ένα κοινό καλό. Κανείς δεν έχει το δικαίωμα να κάνει αυτό που θα κάνει, με τέτοιο τρόπο ώστε να αντικρούεται με αυτό το σκοπό.»
Ένας άλλος φιλόσοφος που υπερασπίστηκε τον «νέο φιλελευθερισμό», ο Leonard Hobhouse, δεν πήγε τόσο μακριά όσο ο Green. Ο ίδιος αμφισβήτησε αυτό που χαρακτήρισε την «μεταφυσική θεωρία του κράτους» που βασίστηκε στον Bernard Bosanquet, ιδεολογικό διάδοχο του Green, αλλά δεν υποστήριξε την επιστροφή στην παλαιότερη παράδοση του ατομικισμού. Απέρριψε την ατομικιστική αντίληψη των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας, υποστηρίζοντας αντίθετα ότι η ιδιοκτησία υπάρχει για την προώθηση ενός συλλογικού σκοπού. Απαιτούταν κοινωνική νομοθεσία, μιας τέτοιας φύσης που θα απέρριπτε ο παλαιότερος φιλελευθερισμός.
Ο «νέος φιλελευθερισμός» μετέτρεψε τον φιλελευθερισμό στο αντίθετό αυτού που ήταν και ο «κλασικός φιλελευθερισμός» χρησιμοποιήθηκε ως όρος για τον προσδιορισμό της θέσης ανθρώπων όπως ο Herbert Spencer και ο μαθητής του Auberon Herbert, οι οποίοι απέρριπταν το κοινωνικό κράτος.
Ο von Mises συμπεραίνει
Σε o, τι αφορά τον «νέο φιλελευθερισμό», ο von Mises παρατήρησε καυστικά στο αριστούργημα του Liberalism: In the Classical Tradition:
«Ούτε τα προγράμματα ούτε οι ενέργειες των κομμάτων που σήμερα αποκαλούνται φιλελεύθερα μας παρέχουν κάποια διαφώτιση σχετικά με τη φύση του πραγματικού φιλελευθερισμού. Έχει ήδη αναφερθεί ότι ακόμα και στην Αγγλία ο όρος «φιλελευθερισμός» σήμερα έχει πολύ μεγαλύτερη ομοιότητα με τον συντηρητισμό των Τόρηδων και τον σοσιαλισμό, παρά με το παλιό πρόγραμμα των υποστηρικτών της ελεύθερης αγοράς. Αν υπάρχουν φιλελεύθεροι που θεωρούν ότι είναι συμβατό με τον φιλελευθερισμό τους να υποστηρίξουν την εθνικοποίηση των σιδηροδρόμων, των ορυχείων και άλλων επιχειρήσεων και ακόμη και να υποστηρίξουν προστατευτικούς δασμούς, μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει ότι σήμερα δεν έμεινε τίποτα από τον φιλελευθερισμό πέρα από το όνομα».
***
