όσο κι αν επιμένουν οι συντάκτες ότι τα προηγηθέντα σοσιαλιστικά παραδείγματα δεν ήταν «πραγματικός» σοσιαλισμός, κανένας από αυτούς δεν μπορεί να μας πει τι ακριβώς θα έκαναν διαφορετικά.
Του
Απόδοση: Ευθύμης Μαραμής
Μπαράζ αρθρογραφίας υπέρ του σοσιαλισμού
Ο σοσιαλισμός είναι πολύ της μόδας. Άρθρα άποψης που μας λένε να σταματήσουμε να έχουμε εμμονές με τις αποτυχίες του σοσιαλισμού και να αρχίσουμε να είμαστε ενθουσιώδεις για την μελλοντική του δυναμική, έχουν γίνει σχεδόν ένα ξεχωριστό είδος αρθρογραφίας από μόνα τους. Για παράδειγμα, ο Bhaskhar Sunkara, ιδρυτής του περιοδικού Jacobin, έγραψε πρόσφατα ένα άρθρο στους New York Times, στο οποίο ισχυρίστηκε ότι η επόμενη προσπάθεια οικοδόμησης μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας θα είναι τελείως διαφορετική:
«Αυτή τη φορά, οι άνθρωποι μπορούν να ψηφίσουν. Να συζητήσουν, να μελετήσουν και στη συνέχεια να ψηφίσουν – και να έχουν πίστη ότι οι άνθρωποι μπορούν να οργανωθούν ώστε να χαρτογραφήσουν νέους προορισμούς για την ανθρωπότητα. Απογυμνωμένος στην ουσία του και επιστρέφοντας στις ρίζες του, ο σοσιαλισμός είναι μια ιδεολογία ριζοσπαστικής δημοκρατίας. […] Επιδιώκει να ενδυναμώσει την κοινωνία των πολιτών και να επιτρέψει συμμετοχή στις αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή μας».
Ο Nathan Robinson, συντάκτης των Current Affairs , έγραψε στο συγκεκριμένο περιοδικό ότι ο σοσιαλισμός δεν «απέτυχε». Απλά δεν εφαρμόστηκε ποτέ σωστά:
«Είναι απίστευτα εύκολο να είμαστε τόσο υπέρ του σοσιαλισμού όσο και κατά των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τα κομμουνιστικά καθεστώτα του 20ού αιώνα. […] Όταν κάποιος μου επιδεικνύει τη Σοβιετική Ένωση ή την Κούβα του Κάστρο και λέει «Λοιπόν, ορίστε ο σοσιαλισμός σου», η απάντησή μου είναι ότι αυτά τα καθεστώτα δεν έχουν απολύτως καμία σχέση με τις αρχές για τις οποίες αγωνίζομαι. […] Η ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης δεν μας λέει στην πραγματικότητα πολλά για τον «κομμουνισμό» […] Μπορώ να κάνω διάκριση μεταξύ θετικών και αρνητικών πτυχών ενός πολιτικού προγράμματος. Μου αρέσει το κομμάτι που επιτρέπει στους εργαζόμενους να αποκομίσουν μεγαλύτερα οφέλη από την εργασία τους. Δεν μου αρέσει το κομμάτι που θέτει αντιφρονούντες ενώπιον εκτελεστικών αποσπασμάτων».
Πιο κοντά σε μας (σ.σ. στην Αγγλία), ο Owen Jones έγραψε ότι η τρέχουσα εκδοχή του σοσιαλισμού της Κούβας δεν ήταν «πραγματικός» σοσιαλισμός – αλλά ότι θα μπορούσε ακόμα να γίνει «πραγματικός»:
«Ο σοσιαλισμός χωρίς δημοκρατία δεν είναι σοσιαλισμός. […] Σοσιαλισμός σημαίνει την κοινωνικοποίηση πλούτου και εξουσίας […] Η Κούβα θα μπορούσε να εκδημοκρατίσει και να παραχωρήσει τις πολιτικές ελευθερίες που σήμερα στερούνται οι πολίτες της, ενώ παράλληλα να υπερασπιστεί τα κέρδη της επανάστασης. […] Το μόνο μέλλον του σοσιαλισμού είναι μέσω της δημοκρατίας. Αυτό σημαίνει οργάνωση ενός κινήματος που έχει ρίζες στις κοινότητες και στους χώρους εργασίας των ανθρώπων. Σημαίνει να υποστηρίξουμε ένα σύστημα που επεκτείνει τη δημοκρατία στον εργασιακό χώρο και στην οικονομία».
Και η αρθρογράφος της Washington Post Elizabeth Bruenig έγραψε ένα άρθρο με τον αυτονόητο τίτλο «Ήρθε η ώρα να δοκιμάσουμε τον σοσιαλισμό»:
«Για να μην υπάρχει σύγχυση και θεωρηθώ μία νοσταλγός του ολοκληρωτισμού, θα υποστήριζα ένα είδος σοσιαλισμού που θα ήταν δημοκρατικός και θα αποσκοπούσε πρωτίστως στην «απο-εμπορευματοποίηση» της εργασίας, στη μείωση της τεράστιας ανισότητας που επιφέρει ο καπιταλισμός και στην απαλλαγή από τη θηλιά του κεφαλαίου που στραγγαλίζει την πολιτική και τον πολιτισμό».
Ο «δικός μας» σοσιαλισμός θα πετύχει
Παρά τις διαφορές στο στυλ και την έμφαση, τα άρθρα αυτού του είδους μοιράζονται μια σειρά από κοινά ελαττώματα.
Πρώτον, όσο κι αν επιμένουν οι συντάκτες ότι τα προηγηθέντα σοσιαλιστικά παραδείγματα δεν ήταν «πραγματικός» σοσιαλισμός, κανένας από αυτούς δεν μπορεί να μας πει τι ακριβώς θα έκαναν διαφορετικά. Αντί να παράσχουν τουλάχιστον ένα γενικό περίγραμμα του πώς θα λειτουργούσε στην πράξη η «δική τους» μορφή σοσιαλισμού, οι αρθρογράφοι διαφεύγουν σε αφηρημάδες και μιλάνε για υψηλές φιλοδοξίες και όχι για απτά θεσμικά χαρακτηριστικά.
«Η χαρτογράφηση νέων προορισμών για την ανθρωπότητα» και «ο εκδημοκρατισμός της οικονομίας» είναι ωραίες ενθουσιώδεις φράσεις, αλλά τι σημαίνουν στην πράξη; Πώς θα μπορούσαν οι «άνθρωποι» να διαχειριστούν «την οικονομία τους» από κοινού; Θα συγκεντρωνόμασταν όλοι στο Hyde Park και θα συζητούσαμε πόσες οδοντόβουρτσες και πόσα κατσαβίδια θα έπρεπε να παράγουμε; Πώς θα αποφασίζαμε ποιος θα κάνει τι; Πώς θα αποφασίζαμε ποιος παίρνει τι; Τι γίνεται αν αποδειχθεί ότι δεν συμφωνούμε πραγματικά σε πολλά;
Αυτά δεν αποτελούν μερικές ασήμαντες τεχνικές λεπτομέρειες, που μπορούμε να αφήσουμε για μετά την επανάσταση. Αυτά είναι τα πιο βασικά, θεμελιώδη ερωτήματα που πρέπει να απαντήσει ένας υποστηρικτής οποιουδήποτε οικονομικού συστήματος. Περίπου τρεις δεκαετίες έχουν περάσει από την πτώση του τείχους του Βερολίνου – αρκετός χρόνος, θα σκεφτόταν κάποιος, για να έχουν βρει κάποιες ιδέες οι «σύγχρονοι» σοσιαλιστές για ένα διαφορετικό είδος σοσιαλισμού. Ωστόσο, εδώ είμαστε, μετά από όλα αυτά τα χρόνια, δεν έχουν ακόμα μετακινηθεί πέρα από το στάδιο των όμορφων ενθουσιωδών λέξεων.
Δεν υπάρχει τίποτα νέο στις αιτιάσεις των «σύγχρονων» σοσιαλιστών
Δεύτερον, οι αρθρογράφοι δεν φαίνεται να συνειδητοποιούν ότι δεν υπάρχει στο ελάχιστο τίποτα νέο όσον αφορά τις υψηλές φιλοδοξίες στις οποίες αναφέρονται και στην ενθουσιώδη φρασεολογία που χρησιμοποιούν. Η παροχή δημοκρατικού ελέγχου της οικονομικής ζωής στον «λαό» ήταν πάντα η φιλοδοξία και αποτελούσε υπόσχεση του σοσιαλισμού. Δεν υφίσταται ότι αυτό δεν συνέβη ποτέ με τους ανθρώπους που συμμετείχαν σε προηγούμενα σοσιαλιστικά προγράμματα. Αντίθετα, αυτό ήταν πάντα η κεντρική ιδέα. Δεν υπήρξε ποτέ στιγμή που οι σοσιαλιστές ξεκίνησαν με τη ρητή πρόθεση να δημιουργήσουν καθορισμένες κοινωνίες υπό την ηγεσία μιας τεχνοκρατικής ελίτ. Ο σοσιαλισμός πάντα εξελίχθηκε έτσι όπως εξελίχθηκε, αλλά όχι επειδή προοριζόταν να εξελιχθεί έτσι.
Οι σοσιαλιστές συνήθως αντιδρούν με έντονο εκνευρισμό όταν ένας πολιτικός τους αντίπαλος αναφέρει ένα προηγούμενο, αποτυχημένο, σοσιαλιστικό παράδειγμα. Θεωρούν ότι αυτό δεν είναι τίποτα άλλο από ένα επιχείρημα-αχυράνθρωπος και μια ευτελής προσπάθεια. Ως αποτέλεσμα, αρνούνται να εξετάσουν το ερώτημα: γιατί οι προσπάθειες αυτές κατέληξαν όπως κατέληξαν; Σύμφωνα με τους σύγχρονους σοσιαλιστές, οι προηγούμενοι σοσιαλιστές ηγέτες απλά δεν προσπάθησαν πραγματικά, και αυτό είναι όλο που χρειάζεται να ξέρουμε.
Κάνουν ΛΑΘΟΣ. Ο Αυστριακός οικονομολόγος Friedrich Hayek κατέδειξε ήδη από το 1944 γιατί ο σοσιαλισμός απαραίτητα οδηγεί πάντα σε ακραία συγκέντρωση εξουσίας στα χέρια του κράτους και γιατί η ιδέα ότι αυτή η συγκεντρωτική εξουσία θα μπορούσε να ελέγχεται δημοκρατικά είναι μια ψευδαίσθηση. Αν ο Hayek επέστρεφε σήμερα από τους νεκρούς, πιθανώς θα δυσκολευόταν λίγο με το iPhone, το Deliveroo και τα social media – αλλά θα καταλάβαινε αμέσως την κατάσταση στη Βενεζουέλα.
Οικονομική ανεπάρκεια
Τρίτον, οι σύγχρονοι σοσιαλιστές αποτυγχάνουν εντελώς να αντιμετωπίσουν τις ανεπάρκειες του σοσιαλισμού στην οικονομική σφαίρα. Μιλούν πολύ για το πώς η δική τους εκδοχή σοσιαλισμού θα ήταν δημοκρατική, συμμετοχική, μη αυταρχική, ωραία και χαριτωμένη. Ας υποθέσουμε ότι μπορούν να διαψεύσουν τον Hayek και με κάποιο μαγικό τρόπο τα καταφέρνουν. Τι θα συμβεί τότε;
Θα ήταν τότε σε θέση να αποφύγουν τα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας Gulag, τις δίκες παρωδία και την μυστική αστυνομία, κάτι που θα ήταν προφανώς μια ανυπολόγιστη βελτίωση σε σχέση με τις εκδοχές του σοσιαλισμού που υπήρχαν στο παρελθόν. Θα εξακολουθούσαμε όμως να έχουμε μια δυσλειτουργική οικονομία.
Οι σύγχρονοι σοσιαλιστές φαίνεται να υποθέτουν ότι μια εκδημοκρατισμένη εκδοχή του σοσιαλισμού δεν θα ήταν απλώς πιο ανθρώπινη, αλλά θα ήταν και οικονομικά πιο παραγωγική και αποτελεσματική: μεταρρυθμίστε, λένε, το πολιτικό σύστημα και τα υπόλοιπα θα ακολουθήσουν κατά κάποιον τρόπο. Δεν υπάρχει, ωστόσο, κανένας λόγος για τον οποίο θα συνέβαινε κάτι τέτοιο. Η δημοκρατία, οι πολιτικές ελευθερίες και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι όλα επιθυμητά από μόνα τους, αλλά δεν καθιστούν, από μόνα τους, τις χώρες πλουσιότερες.
Μια εκδοχή της Ανατολικής Γερμανίας χωρίς τη Στάζι, το τείχος του Βερολίνου και την αστυνομική βιαιότητα θα ήταν πραγματικά μια πολύ καλύτερη χώρα από αυτή που ήταν. Αλλά ακόμα και τότε: η κατά κεφαλήν οικονομική παραγωγή της Ανατολικής Γερμανίας αποτελούσε μόνο το ένα τρίτο του επιπέδου της Δυτικής Γερμανίας. Η δημοκρατία, από μόνη της, δεν θα έκανε τίποτα για να καλύψει αυτό το κενό.
Μια εκδοχή της Βόρειας Κορέας χωρίς τη μυστική αστυνομία και τα στρατόπεδα εργασίας θα ήταν μια πολύ καλύτερη χώρα από αυτή που είναι σήμερα στην πραγματικότητα. Αλλά ακόμα και τότε: το χάσμα Βορρά-Νότου στο επίπεδο διαβίωσης είναι τόσο τεράστιο που ο μέσος κάτοικος της Νότιας Κορέας είναι 3-8 εκατοστά ψηλότερος από τον μέσο κάτοικο της Βόρειας Κορέας και ζει πάνω από δέκα χρόνια περισσότερο. Η δημοκρατία δεν θα έκανε τους βορειοκορεάτες να είναι πιο ψηλοί ή να ζουν περισσότερο.
Τελικά, το σύγχρονο επιχείρημα υπέρ του σοσιαλισμού περιορίζεται στο: «την επόμενη φορά θα είναι διαφορετικά, γιατί έτσι λέμε εμείς».
Μετά από περισσότερες από δύο ντουζίνες αποτυχημένων προσπαθειών, αυτό δεν αρκεί.
***
Το άρθρο δημοσιεύτηκε αρχικά στο CAPX: You can’t argue against socialism’s 100 per cent record of failure
