Τα σφάλματα των υποστηρικτών ενός ελεύθερου τραπεζικού συστήματος κλασματικών αποθεματικών

το καλύτερο τραπεζικό σύστημα, είναι εκείνο που απαιτεί τη διατήρηση των αποθεματικών κατά 100% διότι, εξ ορισμού, αυτό είναι το μοναδικό σύστημα το οποίο, σε κάθε περίσταση, εμποδίζει τις κρίσεις και τους τραπεζικούς πανικούς.

του Jesús Huerta de Soto 

Απόδοση: Ευθύμης Μαραμής και Μιχάλης Γκουντής

 Εισαγωγή

Οι υποστηρικτές ενός ελεύθερου τραπεζικού συστήματος, καταβάλουν έντονες προσπάθειες βασισμένοι σε ιστορικές μελέτες, με τις οποίες προτίθενται να υποστηρίξουν τη θέση τους ότι ένα ελεύθερο τραπεζικό σύστημα μπορεί να προστατεύσει τις οικονομίες από τους κύκλους άνθισης-ύφεσης (boom bust cycles), χάρη στον μηχανισμό της «νομισματικής ισορροπίας». Ωστόσο, οι εμπειρικές μελέτες που έχουν εκπονηθεί μέχρι στιγμής, δεν επικεντρώθηκαν στο κατά πόσο τα ελεύθερα τραπεζικά συστήματα εμπόδισαν την πιστωτική επέκταση, τις περιόδους επίπλαστης άνθισης/ανάπτυξης  και τις συνεπακόλουθες οικονομικές υφέσεις . Αντ’ αυτού, έχουν επικεντρωθεί στο κατά πόσον οι τραπεζικές κρίσεις και οι τραπεζικοί πανικοί (Bank Runs) ήταν περισσότερο ή λιγότερο συχνά και σοβαρά φαινόμενα, σε αυτό το είδος τραπεζικού συστήματος, παρά σε ένα σύστημα ελεγχόμενο από κεντρική τράπεζα (το οποίο προφανώς είναι ένα διαφορετικό ζήτημα). ¹

Ελεύθερο τραπεζικό σύστημα vs κεντρικά ελεγχόμενων

Πράγματι, σε μια πρόσφατη μελέτη, ο George A. Selgin εξετάζει την εμφάνιση τραπεζικών πανικών σε διάφορα ιστορικά συστήματα ελεύθερης τραπεζικής έναντι ορισμένων συστημάτων ελεγχόμενων από κεντρική τράπεζα και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι τραπεζικές κρίσεις ήταν περισσότερες και οξύτερες στη δεύτερη περίπτωση. ² Επιπλέον, η κύρια θέση των υποστηρικτών του, σχετικά με το ελεύθερο τραπεζικό σύστημα στη Σκωτία, συνίσταται εξ ολοκλήρου στο επιχείρημα ότι το τραπεζικό σύστημα της Σκωτίας, το οποίο ήταν «πιο ελεύθερο» από το αγγλικό, ήταν πιο «σταθερό» και υποκείμενο σε λιγότερες χρηματοοικονομικές διαταραχές.³

Το Σκωτσέζικο σύστημα

Ωστόσο, όπως ανέφερε ο Murray N. Rothbard, το γεγονός ότι, αναλογικά, λιγότερες τράπεζες χρεοκόπησαν στο σκωτσέζικο ελεύθερο τραπεζικό σύστημα από ό, τι στο αγγλικό σύστημα, δεν σημαίνει απαραίτητα ότι το πρώτο ήταν ανώτερο. ⁴ Στην πραγματικότητα, οι τραπεζικές αποτυχίες έχουν σχεδόν εξαλειφθεί από τα σημερινά συστήματα κεντρικής τράπεζας, αλλά, αυτό δεν καθιστά τα συστήματα αυτά καλύτερα από ένα σύστημα ελεύθερης τραπεζικής που υπόκειται σε νομικές αρχές. Για την ακρίβεια τα κάνει χειρότερα. Διότι, οι αποτυχίες των τραπεζών δεν υποδεικνύουν με κανένα τρόπο ότι το σύστημα λειτουργεί κακώς, αλλά μάλλον ότι μια υγιής, αυθόρμητη διαδικασία επαναφοράς, ξεκίνησε να λειτουργεί ως απάντηση στην πρακτική του τραπεζικού συστήματος των κλασματικών αποθεματικών, το οποίο αποτελεί νομικό προνόμιο και επίθεση εναντίον της αγοράς. Επομένως, κάθε φορά που ένα σύστημα ελεύθερης τραπεζικής με κλασματικά αποθεματικά, δεν συνοδεύεται τακτικά από τραπεζικές αποτυχίες και αναστολές πληρωμών, πρέπει να υποψιαζόμαστε την ύπαρξη θεσμικών παραγόντων που προστατεύουν τις τράπεζες από τις συνήθεις συνέπειες των πρακτικών του συστήματος των κλασματικών αποθεματικών και που εκπληρώνουν έναν ρόλο παρόμοιο με αυτόν που διαδραματίζει η κεντρική τράπεζα επί του παρόντος ως δανειστής έσχατης λύσης.

• Δείτε σχετικά: Νομισματικός χρυσός, πολιτικό ακάλυπτο χρήμα και οι celebrities των οικονομικών

Στην περίπτωση της Σκωτίας, οι τράπεζες είχαν ενθαρρύνει κατά τέτοιο τρόπο τη χρήση των χαρτονομισμάτων τους στις οικονομικές συναλλαγές, που ουσιαστικά κανείς δεν απαίτησε την πληρωμή τους σε χρυσό, και εκείνοι που το έκαναν περιστασιακά στο γκισέ των τραπεζών τους, αντιμετωπίστηκαν με μαζική αποδοκιμασία και τεράστια πίεση από τους τραπεζίτες, οι οποίοι τους κατηγόρησαν για «έλλειψη εμπιστοσύνης» και τους απειλούσαν ότι θα δυσκολευτούν να λάβουν δάνεια στο μέλλον. Επιπλέον, όπως απέδειξε ο καθηγητής Sidney G. Checkland, ⁵ Το ελεύθερο τραπεζικό σύστημα κλασματικών αποθεματικών της Σκωτίας, εξακολουθούσε να διέρχεται από συχνές και διαδοχικές φάσεις πιστωτικής επέκτασης και συρρίκνωσης που οδήγησαν σε οικονομικούς κύκλους άνθισης και ύφεσης το 1770, 1772, 1778, 1793, 1797, 1802-1803, 1809-1810 , 1810-1811, 1818-1819, 1825-1826, 1836-1837, 1839 και 1845-1847. Με άλλα λόγια, παρόλο που σε σχετικούς όρους σημειώθηκαν λιγότεροι τραπεζικοί πανικοί στη Σκωτία παρά στην Αγγλία, τα διαδοχικά στάδια επίπλαστης ανάπτυξης και συνεπακόλουθης ύφεσης, ήταν ανάλογης δριμύτητας και παρά το πολυδιαφημισμένο Σκωτσέζικο σύστημα ελεύθερης τραπεζικής, η χώρα δεν ήταν απαλλαγμένη από πιστωτικές επεκτάσεις και τα ακόλουθα οδυνηρά στάδια σοβαρής οικονομικής ύφεσης. ⁶

Χιλή

Το χρηματοπιστωτικό σύστημα της Χιλής του 19ου αιώνα, παρέχει άλλη μια ιστορική απεικόνιση της ανεπάρκειας των ελεύθερων τραπεζικών συστημάτων κλασματικών αποθεματικών, όσον αφορά την αποφυγή των κύκλων επίπλαστης ανάπτυξης και ύφεσης. Στην πραγματικότητα, κατά το πρώτο εξάμηνο του 19ου αιώνα, η Χιλή δεν είχε κεντρική τράπεζα και εφάρμοσε 100% υποχρεωτικά αποθεματικά στον τραπεζικό τομέα (full reserve banking). Για αρκετές δεκαετίες, οι πολίτες της αντιστάθηκαν σθεναρά στις προσπάθειες εισαγωγής τραπεζικού συστήματος με κλασματικά αποθεματικά και κατά τη διάρκεια αυτών των ετών απολάμβαναν μεγάλη οικονομική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα.

Η κατάσταση άρχισε να αλλάζει το 1853, όταν η κυβέρνηση της Χιλής προσέλαβε τον Jean-Gustav Courcelle-Seneuil (1813-1892), έναν από τους σημαντικότερους Γάλλους θεωρητικούς του συστήματος ελεύθερης τραπεζικής κλασματικών αποθεματικών, ως καθηγητή οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Santiago de Chile. Η επιρροή του Courcelle-Seneuil στη Χιλή κατά τη διάρκεια των δέκα ετών που δίδαξε εκεί, ήταν τόσο μεγάλη που το 1860 ψηφίστηκε νόμος που επέτρεπε τη δημιουργία ελεύθερου τραπεζικού συστήματος κλασματικών αποθεματικών (χωρίς κεντρική τράπεζα). Στο σημείο αυτό, η παραδοσιακή χρηματοπιστωτική σταθερότητα του συστήματος της Χιλής, έδωσε τη θέση της στα στάδια της τεχνητής επέκτασης (με βάση την παραχώρηση νέων δανείων), ακολουθούμενων από τραπεζικές αποτυχίες, πανικούς και οικονομικές κρίσεις. Η μετατρεψιμότητα του χαρτονομίσματος αναβλήθηκε επανειλημμένα (1865, 1867 και 1879) και ξεκίνησε μια περίοδος πληθωρισμού και σοβαρής οικονομικής, χρηματοπιστωτικής και κοινωνικής αναντιστοιχίας. Αυτή η περίοδος βρίσκεται στη συλλογική μνήμη των Χιλιανών και εξηγεί γιατί συνεχίζουν να συνδέουν λανθασμένα τις οικονομικές διαταραχές, με τον δογματικό οικονομικό φιλελευθερισμό του Courcelle-Seneuil. ⁷

Εγγυώνται τα ελεύθερα τραπεζικά συστήματα την έλλειψη κρίσεων;

Επιπλέον, το γεγονός ότι διάφορες ιστορικές μελέτες φαίνεται να υποδηλώνουν ότι λιγότερα τραπεζικά προβλήματα και κρίσεις προέκυψαν σε συστήματα ελεύθερης τραπεζικής από ό,τι στα συστήματα κεντρικής τραπεζικής, δεν σημαίνει ότι τα πρώτα ήταν εντελώς απαλλαγμένα από τέτοια επεισόδια. Ο ίδιος ο Selgin αναφέρει τουλάχιστον τρεις περιπτώσεις στις οποίες κάποια οξεία τραπεζική κρίση συντάραξε τα συστήματα ελεύθερης τραπεζικής: Στη Σκωτία το 1797, στον Καναδά το 1837 και στην Αυστραλία το 1893. ⁸ Αν ο Rothbard έχει δίκιο και στις υπόλοιπες περιπτώσεις οι θεσμικοί περιορισμοί έπαιξαν το ρόλο της κεντρικής τράπεζας τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό, τότε ο αριθμός των τραπεζικών κρίσεων μπορεί να ήταν πολύ μεγαλύτερος εάν δεν υπήρχαν αυτοί οι περιορισμοί. ⁹ Σε κάθε περίπτωση, δεν πρέπει να θεωρούμε ότι η εξάλειψη των τραπεζικών κρίσεων, αποτελεί το καθοριστικό κριτήριο για τον ορισμό του καλύτερου τραπεζικού συστήματος. Αν συνέβαινε αυτό, ακόμη και οι πιο ριζοσπαστικοί θεωρητικοί της ελεύθερης τραπεζικής κλασματικών αποθεματικών, θα ήταν υποχρεωμένοι να παραδεχτούν ότι το καλύτερο τραπεζικό σύστημα, είναι εκείνο που απαιτεί τη διατήρηση των αποθεματικών κατά 100% διότι, εξ ορισμού, αυτό είναι το μοναδικό σύστημα το οποίο, σε κάθε περίσταση, εμποδίζει τις κρίσεις και τους τραπεζικούς πανικούς. ¹⁰

Κλείνοντας

Εν ολίγοις, η ιστορική εμπειρία δεν φαίνεται να υποστηρίζει τη θεωρία των σύγχρονων θεωρητικών της ελεύθερης τραπεζικής κλασματικών αποθεματικών. Η τραπεζική πιστωτική επέκταση, οδήγησε σε κύκλους άνθισης και ύφεσης ακόμη και στα λιγότερο ελεγχόμενα συστήματα ελεύθερης τραπεζικής, τα οποία δεν ήταν απαλλαγμένα από τραπεζικές αποτυχίες και πανικούς. Η αναγνώριση αυτού του γεγονότος, οδήγησε ορισμένους συγγραφείς, όπως ο Stephen Horwitz, να επιμείνουν ότι, αν και τα ιστορικά στοιχεία κατά των απόψεών τους έχουν κάποια σημασία, δεν εξυπηρετούν στην απόρριψη του ότι το ελεύθερο τραπεζικό σύστημα των κλασματικών αποθεματικών, παράγει μόνο θετικά αποτελέσματα , αφού πρέπει να χρησιμοποιηθούν αυστηρά θεωρητικές διαδικασίες για να αντικρούσουν αυτή τη θεωρία. ¹¹

***

Original Title: What Free-Banking Advocates Get Wrong (δημοσιευμένο αρχικά στην ιστοσελίδα του Ludwig von Mises Institute, απόσπασμα από το βιβλίο Money, Bank Credit, and Economic Cycles)

Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.

Donate to EleytheriAgora.gr
Donate
5€10€15€20€25€30€35€50€75€100€

Διαβάστε περισσότερα:

• Η απάτη του συστήματος των κλασματικών αποθεματικών
• Ο καπιταλισμός δεν έχει σχέση με το υπάρχον χρηματοπιστωτικό σύστημα
• Ο χρυσός πρέπει να αντιμετωπίζεται ως χρήμα και όχι ως επενδυτικό μέσο
• Βασικά Οικονομικά: Η Προέλευση του Χρήματος και της αξίας του
• Το μονοπώλιο της ΕΚΤ: Πως δημιουργείται χρήμα από το πουθενά

Σημειώσεις:

1. Μέχρι σήμερα, οι θεωρητικοί εξέτασαν προσεκτικά περίπου εξήντα ελεύθερα τραπεζικά συστήματα από το παρελθόν. Από το συμπέρασμα που ακολούθησε γενικά προκύπτει ότι: τα ποσοστά αποτυχίας των τραπεζών ήταν χαμηλότερα σε συστήματα χωρίς περιορισμούς κεφαλαίου, διακλάδωσης και διαφοροποίησης (π.χ. Σκωτία και Καναδά) σε σχέση με τα συστήματα που περιορίζονταν από αυτές τις απόψεις (Αγγλία και Ηνωμένες Πολιτείες). Ωστόσο, το θέμα αυτό είναι άσχετο από τη σκοπιά της διατριβής μας, δεδομένου ότι οι παραπάνω μελέτες δεν διευκρινίζουν εάν οι κύκλοι άνθισης και ύφεσης τέθηκαν σε κίνηση. Βλ. The Experience of Free Banking, Kevin Dowd, ed., Σελ. 39-46. Βλ. Επίσης, Kurt Schuler και Lawrence Η. White, «Free Banking History», New New Palgrave Dictionary of Money and Finance, Peter Newman, Murray Milgate και John Eatwell, eds. (London: Macmillan, 1992), τομ. 2, σελ. 198-200. Το παραπάνω απόσπασμα εμφανίζεται στη σελ. 108 αυτού του τελευταίου άρθρου.
2. George A. Selgin, «Είναι οι τραπεζικές κρίσεις ένα φαινόμενο ελεύθερης αγοράς;» ένα χειρόγραφο που παρουσιάστηκε στην περιφερειακή συνάντηση της κοινωνίας Mont Pèlerin, Ρίο ντε Τζανέιρο, 5-8 Σεπτεμβρίου 1993, σελ. 26-27.
3. White, Free Banking in Britain
4. Rothbard, «The Myth of Free Banking in Scotland», Review of Austrian Economics 2 (1988): 229–45, ειδικά σελ. 232.
5. Sidney G. Checkland, Scottish Banking: Μια Ιστορία, 1695-1973 (Glasgow: Collins, 1975). Ο ίδιος ο White αναγνωρίζει στο βιβλίο του ότι το βιβλίο του Checkland είναι το οριστικό έργο για την ιστορία του τραπεζικού συστήματος της Σκωτίας.
6. Παρά το γεγονός ότι πρέπει ακόμη να γίνουν πολλά, οι ιστορικές μελέτες σχετικά με τα συστήματα ελεύθερης τραπεζικής με κλασματικά αποθεματικά με πολύ λίγους (αν υπάρχουν) νομικούς περιορισμούς και καμία κεντρική τράπεζα δεν φαίνεται να επιβεβαιώνουν ότι αυτά τα συστήματα δεν είχαν τη δυνατότητα να προκαλέσουν σημαντική πιστωτική επέκταση και να προκαλέσουν οικονομικές κρίσεις. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στις ιταλικές και ισπανικές χρηματοπιστωτικές αγορές τον δέκατο τέταρτο και τον δέκατο έκτο αιώνα (βλ. Κεφάλαιο 2, τμήμα 3), όπως αποκάλυψαν ο Carlo M. Cipolla και άλλοι, όπως και στη Σκωτία και τη Χιλή, όπως αναφέρουμε στο κείμενο.
7. Albert O. Hirschman, στο άρθρο του «Courcelle-Seneuil, Jean-Gustav», The New Palgrave: A Dictionary of Economics, John Eatwell, Murray Milgate και Peter Newman (London: Macmillan, 1992) 1, σελ. 706-07, δηλώνει ότι οι Χιλιανοί έφτασαν ακόμη και να δαιμονοποιούν τον Courcelle-Seneuil και να τον κατηγορούν για όλα τα οικονομικά δεινά που έπληξαν τη Χιλή τον 19ο αιώνα. Ο Murray N. Rothbard πιστεύει ότι αυτή η δαιμονοποίηση είναι άδικη και πηγάζει από το γεγονός ότι η κακή λειτουργία του συστήματος ελεύθερης τραπεζικής που εισήγαγε ο Courcelle-Seneuil στη Χιλή απέκρυψε επίσης τις πρωτοβουλίες απελευθέρωσης που ξεκίνησαν σε άλλους τομείς (όπως την εξόρυξη), όπου αυτές είχαν ένα θετικό αποτέλεσμα. Βλέπε Murray N. Rothbard, «The Other Side of the Coin: Free Banking in Chile», Austrian Economics Newsletter (Winter, 1989): 1-4. Ο George Selgin απαντά στο άρθρο του Rothbard σχετικά με το ελεύθερο τραπεζικό σύστημα της Χιλής στο άρθρο του, «Short-Changed in Chile: The Truth about the Free-Banking Episode», Αυστριακό Οικονομικό Δελτίο (Spring-Winter 1990): 5ff. Ο ίδιος ο Selgin αναγνωρίζει ότι η περίοδος ελεύθερης τραπεζικής στη Χιλή από το 1866 έως το 1874 ήταν μια «εποχή αξιοσημείωτης ανάπτυξης και προόδου», κατά την οποία αναπτύχθηκαν τα σιδηροδρομικά και τηλεγραφικά συστήματα της Χιλής, διευρύνθηκε και βελτιώθηκε το λιμάνι της Valparaiso και αυξήθηκαν τα δημοσιονομικά αποθέματα κατά το ένα τέταρτο ». Σύμφωνα με την αυστριακή θεωρία, όλα αυτά τα φαινόμενα είναι στην πραγματικότητα συμπτώματα της σημαντικής πιστωτικής επέκτασης που έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια αυτών των ετών και τελικά αναγκάστηκε να αντιστραφεί υπό τη μορφή ύφεσης (όπως συνέβη στην πραγματικότητα) . Ωστόσο, ο Selgin αποδίδει τις μεταγενέστερες τραπεζικές κρίσεις (αλλά όχι τις υφέσεις) στη διατήρηση της τεχνητής ισοτιμίας μεταξύ χρυσού και αργύρου από τη Χιλιανή κυβέρνηση. Όταν ο χρυσός αυξήθηκε σε αξία, αυτή η ισοτιμία είχε ως αποτέλεσμα τη μαζική εκροή αποθεμάτων χρυσού από τη χώρα (βλέπε Selgin, «Short-Changed in Chile», σελ. 5, 6 και υποσημείωση 3 στη σελίδα 7).
8. Selgin, «Are Banking Crises a Free-Market Phenomenon?” Table 1(b), σελ. 27.
9. Ο Raymond Bogaert φαίνεται να επιβεβαιώνει τη διατριβή του Rothbard. Σύμφωνα με τον Bogaert, έχουμε τεκμηριώσει την απόδειξη ότι από τις 163 τράπεζες που δημιουργήθηκαν στη Βενετία από το τέλος του Μεσαίωνα, τουλάχιστον 93 απέτυχαν. Raymond Bogaert, Banques et banquiers dans les cités grecques, σελ. 392 υποσημείωση 513.
10. Έτσι, ο ίδιος ο Selgin αναγνωρίζει: «Μια αποθεματική τραπεζική κρίση με 100% αποθεματικά είναι αδύνατη.» Are Banking Crises a Free-Market Phenomenon?” σ. 2.
11. Όσον αφορά τη μεθοδολογία, συμφωνούμε απολύτως με τη θέση του Horwitz (βλέπε «Misreading the ‘Myth», σελ. 167). Ωστόσο, είναι περίεργο το γεγονός ότι μία ολόκληρη σχολή που προέκυψε με την ανάλυση των υποτιθέμενων ωφέλιμων αποτελεσμάτων του συστήματος ελεύθερης τραπεζικής της Σκωτίας αναγκάστηκε να σταματήσει να βασίζεται σε ιστορικές μελέτες του συστήματος ελεύθερης τραπεζικής. Ο Stephen Horwitz, σχολιάζοντας την ανασκόπηση της ιστορίας της ελεύθερης τραπεζικής από τον Rothbard, καταλήγει: Αν ο Rothbard είχε δίκιο σε αυτό, θα πρέπει να δούμε πιο σχολαστικά τη Σκωτία ως παράδειγμα. Αλλά σημειώνοντας την ύπαρξη κυβερνητικής παρέμβασης δεν μπορεί από μόνο του να νικήσει το θεωρητικό επιχείρημα. Οι σκωτσέζικες τράπεζες δεν ήταν ούτε τελείως ελεύθερες, ούτε μια οριστική περίπτωση. Η θεωρία του ελεύθερου τραπεζικού συστήματος εξακολουθεί να υπάρχει και οι αντίπαλοί της πρέπει να την αντιμετωπίσουν τόσο σε ιστορικό όσο και σε θεωρητικό επίπεδο για να την αντικρούσουν. (σελ. 168) Αυτό ακριβώς προσπαθήσαμε σε αυτό το βιβλίο.