Ο Pinker αμφισβητεί πολλούς από τους συλλογισμούς που θεωρούν την αντιμετώπιση της εισοδηματικής ανισότητας ως την «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας» και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η εισοδηματική ανισότητα δεν αποτελεί βασικό στοιχείο ευημερίας»
Income equality is no measure of human progress (αρχικά δημοσιευμένο στο capx.co)
του
Απόδοση: Μιχάλης Γκουντής και Ευθύμης Μαραμής
Εισαγωγή
Μετά τη μεγάλη ύφεση του 2008, η ανισότητα των εισοδημάτων αποτέλεσε βασική έγνοια όσων αισθάνονται ότι η οικονομία της αγοράς τους έχει απογοητεύσει. Το 2011, το σύνθημα: «Είμαστε το 99 τοις εκατό», έγινε ένα ενωτικό σύνθημα του κινήματος Occupy Wall Street. Το 2013, ο Αμερικανός πρόεδρος Μπαράκ Ομπάμα χαρακτήρισε την εισοδηματική ανισότητα ως την «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας».
Ένα χρόνο αργότερα, ο Πάπας Φραγκίσκος ζήτησε την «νόμιμη ανακατανομή των οικονομικών οφελών από το κράτος», ενώ ο σοσιαλιστής οικονομολόγος Thomas Piketty προσπάθησε να ενισχύσει το κίνημα για μεγαλύτερη εισοδηματική ισότητα με διανοητικά πυρομαχικά στο βιβλίο του, «Κεφάλαιο στον εικοστό πρώτο αιώνα». Η άνοδος του Donald Trump στην αμερικανική προεδρία ανέκοψε την ορμή του κινήματος, αλλά η ανησυχία για την ανισότητα των εισοδημάτων παρέμεινε. Ακριβώς αυτή την εβδομάδα, για παράδειγμα, οι New York Times δημοσίευσαν ένα άρθρο με τίτλο «Χαρούμενα Γενέθλια, Karl Marx. Είχες δίκιο!»
Σύμφωνα με τον Jason Barker, αναπληρωτή καθηγητή φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Kyung Hee της Νότιας Κορέας και συγγραφέα του μυθιστορήματος «Marx Returns», «η εμπεριστατωμένη σοσιαλιστική (liberal) άποψη, συμφωνεί σήμερα λίγο-πολύ ομόφωνα, στο ότι η βασική θέση του Μαρξ – πως ο καπιταλισμός οδηγείται από μια βαθιά διαιρετική ταξική πάλη στην οποία η μειοψηφία της κυρίαρχης τάξης ιδιοποιείται το πλεόνασμα της εργασίας της πλειοψηφίας της εργατικής τάξης ως κέρδος – είναι σωστή ».
Η οικονομική ανισότητα δεν είναι κριτήριο ευημερίας
Σε αντίθεση με τον καθηγητή Barker, η συμφωνία για τη βασική θέση του Μαρξ δεν είναι περισσότερο ομόφωνη, από όσο το σοσιαλιστικό φάσμα απόψεων είναι μονολιθικό. Ο ψυχολόγος του πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, Steven Pinker, για παράδειγμα, εξετάζει την εισοδηματική ανισότητα σε μεγάλο μέρος του πρόσφατου βιβλίου του, Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress. Ο Pinker αμφισβητεί πολλούς από τους συλλογισμούς που θεωρούν την αντιμετώπιση της εισοδηματικής ανισότητας ως την «καθοριστική πρόκληση της εποχής μας» και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι «η εισοδηματική ανισότητα δεν αποτελεί βασικό στοιχείο ευημερίας». Όσοι ασχολούνται με την ανισότητα εισοδήματος πρέπει να έχουν υπ’ όψη τα επιχειρήματα του Pinker – και να ασχοληθούν σοβαρά με αυτά.
Κατ’ αρχάς, είναι σημαντικό να μην συγχέεται η εισοδηματική ανισότητα με την φτώχεια. Τα πρότυπα διαβίωσης αυξάνονται, αν και άνισα, στο μεγαλύτερο μέρος του κόσμου. Ειδικότερα, οι αναπτυσσόμενες χώρες ωφελήθηκαν από την πτώση των φραγμών στο εμπόριο και την ελεύθερη κυκλοφορία κεφαλαίων. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ανισότητα μεταξύ των χωρών στην πραγματικότητα συρρικνώνεται. Όσον αφορά τις ανισότητες εντός των χωρών, ο πλούτος στην κορυφή δεν προκαλεί μαζική εξαθλίωση. Η οικονομία της αγοράς δεν είναι παιχνίδι με μηδενικό άθροισμα, όπου το κέρδος κάποιου πρέπει να επιτευχθεί εις βάρος κάποιου άλλου. Το σλόγκαν «Οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι» είναι μια σύνοψη της σοσιαλιστικής κριτικής του συστήματος της αγοράς, υπονοώντας την «αναπόφευκτη» εξέλιξη που ο Μαρξ ονομάζει νόμο της αυξανόμενης φτώχειας. Αυτή η θεώρηση είναι επίσης ένας μαρξιστικός μύθος που δεν υποστηρίζεται από εμπειρικά στοιχεία.
Κοινωνικές ανισότητες και ψυχολογία
Μια άλλη σειρά επιχειρημάτων που προσφέρονται από αυτούς που ανησυχούν για την ανισότητα των εισοδημάτων περιστρέφεται γύρω από μια ποικιλία ψυχολογικών θεωριών, οι οποίες υποστηρίζουν ότι η ευτυχία ενός ατόμου εξαρτάται από τη θέση του σε σχέση με άλλα μέλη της κοινότητας. Αυτή η κριτική της εισοδηματικής ανισότητας περιλαμβάνει τις ανησυχίες σχετικά με τις «κοινωνικές συγκρίσεις», τις «ομάδες αναφοράς», το «κοινωνικό άγχος» και τη «συγκριτική στέρηση».
Και πάλι, τα αποδεικτικά στοιχεία που υποστηρίζουν τα επιχειρήματα των κριτικών είναι λιγοστά. «Σε αντίθεση με μια προηγούμενη πεποίθηση ότι οι άνθρωποι παρατηρούν πολύ τους πλουσιότερους συμπατριώτες τους, ώστε να συνεχίζουν να επαναφέρουν τον εσωτερικό μετρητή ευτυχίας τους στο μηδέν, ανεξάρτητα από το πόσο καλά τα πάνε», γράφει ο Pinker, «οι πλουσιότεροι άνθρωποι και οι άνθρωποι στις πλουσιότερες χώρες είναι (κατά μέσο όρο ) πιο ευτυχισμένοι από τους φτωχότερους ανθρώπους και τους άλλους ανθρώπους στις φτωχότερες χώρες».
Δυστυχία και εισοδηματική ανισότητα: υπάρχει σχέση μεταξύ τους;
Στη συνέχεια, υπάρχει η αποκαλούμενη «θεωρία των πνευματικών επιπέδων», σύμφωνα με την οποία τα περισσότερα κοινωνικά προβλήματα, όπως οι ανθρωποκτονίες, η κατάχρηση ναρκωτικών και η αυτοκτονία, αποτελούν παραπροϊόν της δυσαρέσκειας που προκαλεί η εισοδηματική ανισότητα. Για άλλη μια φορά, η κριτική δεν έχει καλή βάση. Πρώτον, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η ύπαρξη ενός πλούσιου ατόμου προκαλεί μεγαλύτερη ψυχολογική δυσφορία σε ένα φτωχό άτομο από ό,τι ο ανταγωνισμός με άλλα φτωχά άτομα. Δεύτερον, πρωτότυπες μελέτες που φαινομενικά απέδειξαν την αλήθεια της «θεωρίας των πνευματικών επιπέδων» έχουν αντικατασταθεί από νέες και εκτενέστερες μελέτες, οι οποίες αποκάλυψαν ότι δεν υπάρχει πραγματικά καμιά αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της εισοδηματικής ανισότητας και της δυστυχίας.
Τρίτον, η αύξηση της ανισότητας των εισοδημάτων θεωρείται στην πραγματικότητα ως απόδειξη της κοινωνικής κινητικότητας στις αναπτυσσόμενες χώρες, που αυξάνει έτσι την ευημερία, υλική και ψυχική. Τέλος, ο Pinker αντιμετωπίζει τη διαδεδομένη σύγχυση της εισοδηματικής ανισότητας με την αδικία. Αντίθετα με αυτό που κάποιοι ερευνητές, συμπεριλαμβανομένου και εμού, αποκαλούσαν «αποστροφή έναντι της ανισότητας», νέες μελέτες διαπίστωσαν ότι δεν υπάρχουν έμφυτες προτιμήσεις μεταξύ των ανθρώπων για ίσες διανομές.
Η ανισότητα δεν ενοχλεί τους ανθρώπους, αν είναι αξιοκρατική
Στην πραγματικότητα προτιμώνται συχνά οι άνισες κατανομές – εφ’ όσον γίνονται αντιληπτές ως αξιοκρατικές. Και αυτό μας φέρνει πίσω στη Μεγάλη Ύφεση. Λίγα μέλη του κινήματος Occupy Wall Street, υποψιάζομαι, έχουν ακούσει για τον Pinker ή έχουν κάνει μια βαθιά αναζήτηση στην ψυχολογική βιβλιογραφία. Η αποστροφή τους για τις ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών, όπως φαίνεται, πήγαζε από ένα βαθύ αίσθημα αδικίας: οι ίδιοι οι άνθρωποι που προκάλεσαν τη συντριβή της αγοράς σώθηκαν με τη χρήση δημόσιου χρήματος.
Τα μέλη του κινήματος Occupy Wall Street είχαν κάποιο δίκιο, αλλά έπρεπε να συγχέουν την απάντηση της κυβέρνησης στο ξέσπασμα της μεγάλης ύφεσης με τις έμφυτες λειτουργίες μιας οικονομίας της αγοράς. «Ο καπιταλισμός χωρίς αποτυχία είναι σαν θρησκεία χωρίς αμαρτία», όπως το έθεσε κάποτε ο Αμερικανός οικονομολόγος Alan H. Meltzer. «Δεν λειτουργεί».
Οι τράπεζες που πραγματοποίησαν κακές επενδύσεις πριν από μια δεκαετία θα έπρεπε να έχουν τη δυνατότητα να χρεοκοπήσουν. Τα προγράμματα διάσωσης, με άλλα λόγια, εμπόδισαν την αγορά να δουλέψει. Οι κυβερνήσεις που εφάρμοσαν τα προγράμματα διάσωσης σκέφτονταν ότι απέτρεπαν την κατάρρευση της αγοράς. Αντ’ αυτού, οι πολιτικοί έχουν δημιουργήσει ένα πραγματικό παράπονο που παραμένει μαζί μας μέχρι σήμερα.
***
Ο Marian L. Tupy είναι συντάκτης και ανώτερος πολιτικός αναλυτής στο Center for Global Liberty and Prosperity
Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.
Διαβάστε επίσης:
- Η ελευθερία της αγοράς μπορεί να μειώσει τη φτώχεια και όχι το κράτος
- Κοινωνικό κράτος: ο δούρειος ίππος του σοσιαλισμού
- Η κρατική κοινωνική ασφάλιση, χρεοκόπησε την κοινωνία οικονομικά και ηθικά.
- Mises Institute: Το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας, είναι ο πολιτισμικός αντικαπιταλισμός
- Ludwig von Mises: Μαρξισμός και ταξική πάλη – Από την παράνοια στην καταστροφή
- Αυστριακή Σχολή: Το χρήμα είναι προϊόν της αγοράς και πρέπει να επιστρέψει σε αυτήν
