Η πολιτική που εφαρμόζεται δείχνει ότι είτε οι αρμόδιοι αγνοούν το μάθημα του Hazlitt, είτε ποντάρουν στο ότι οι πολίτες το αγνοούν, πράγμα που κάνει το βιβλίο αυτό διαχρονικά επίκαιρο
Του Ιάσονα Κωνσταντινίδη
Το 1946, όταν η οικονομική επιστήμη βρισκόταν υπό την επήρεια του έργου του J. M. Keynes και ο κρατικός παρεμβατισμός ήταν η de facto λύση σε κάθε κοινωνικό πρόβλημα, ο Henry Hazlitt κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Οικονομικά σε Ένα Μάθημα», προσπαθώντας να καταδείξει την συνηθέστερη πλάνη γύρω από τα οικονομικά. Το «Μάθημα» είναι απλό: Ο οικονομολόγος δεν μπορεί να αξιολογεί τις πιθανές πολιτικές επιλογές βάσει της επιρροής τους σε μία μόνο κοινωνική ομάδα. Μπορεί αυτό να ακούγεται προφανές, αλλά οι επιλογές των τότε, και όχι μόνο, κυβερνήσεων δείχνουν ότι η πλειοψηφία των πολιτικών αγνοεί την βασική αυτή αρχή.
Για να δείξει το πόσο εύκολα μπορεί κάποιος να οδηγηθεί σε παράλογα συμπεράσματα, ο Hazlitt ξεκινάει με την ιστορία της σπασμένης βιτρίνας, του Frederic Bastiat: Όταν ο γιος ενός καταστηματάρχη σπάει την βιτρίνα του, οι περαστικοί συζητούν το γεγονός και καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται τελικά για κάτι θετικό. Το ότι κάποιος τεχνίτης θα κληθεί να αντικαταστήσει την βιτρίνα, ξοδεύοντας στη συνέχεια την αμοιβή του, φαίνεται να υπερβαίνει ως όφελος την αρχική μικρή απώλεια. Στο κάτω κάτω, τι θα γινόταν ο τεχνίτης αν ο απρόσεχτος νέος δεν έσπαγε την βιτρίνα; Ή αν, ακόμα χειρότερα, οι βιτρίνες ήταν άθραυστες;
Κάποιος που συμφωνεί με αυτή την ανάλυση αγνοεί το μάθημα του Hazlitt. Υπολογίζει το όφελος για τον τεχνίτη, τις επιχειρήσεις στις οποίες θα ξοδέψει την αμοιβή του, και την αλληλουχία συναλλαγών που ξετυλίγεται από εκεί. Αγνοεί όμως την απώλεια του καταστηματάρχη. Ακόμα κι αν την υπολογίζει ως κόστος αντικατάστασης της βιτρίνας, δεν υπολογίζει τις αγορές που αυτός θα έκανε, τις επιχειρήσεις που θα κέρδιζαν από αυτές και την αντίστοιχη αλυσίδα συναλλαγών. Αυτό συμβαίνει γιατί ενώ το όφελος από την πλευρά του τεχνίτη είναι ορατό, η απώλεια από την άλλη πλευρά είναι αόρατη. Είναι εύκολο να αθροίζει κανείς πραγματικές, μετρήσιμες, συναλλαγές, αλλά εύκολα ξεχνά να βάλει στον υπολογισμό τις αόρατες απώλειες. Τις συναλλαγές που θα μπορούσαν να γίνουν, αλλά δεν θα γίνουν ποτέ. Αν μετρηθούν και αυτές, το τελικό αποτέλεσμα είναι πάντα αρνητικό. Αρνητικό όσο το κόστος μίας βιτρίνας.
Αυτό που φαίνεται και αυτό που δεν φαίνεται
Συνεχίζοντας, και με βάση την πλάνη που περιγράφει ο Bastiat, ο Hazlitt καταφέρνει να διδάξει τον οικονομικό τρόπο σκέψης. Αυτό που σε μια τόσο απλή ιστορία είναι προφανές, περνά απαρατήρητο όταν συμβαίνει δίπλα μας. Η ίδια ακριβώς πλάνη, το αστείο συμπέρασμα ότι ο κόσμος θα ήταν χειρότερος αν οι βιτρίνες ήταν άθραυστες, παρατηρείται καθημερινά σε πλήθος κυβερνητικών προγραμμάτων και πολιτικών εξαγγελιών. Από την φορολόγηση των εισαγωγών μέχρι τα πλαφόν στις τιμές και από την καταπολέμηση της ανεργίας μέσω δημοσίων έργων μέχρι την δράση των συνδικάτων, το σφάλμα είναι το ίδιο. Αξιολογώντας τις επιλογές βάσει των ορατών μόνο αποτελεσμάτων, το σύνολο βγαίνει σχεδόν πάντα θετικό και παρεμβάσεις που αποτελούν καθαρό κόστος λογίζονται εσφαλμένα σαν κερδοφόρες.
Ο Hazlitt όχι μόνο εντοπίζει μια σειρά φαινομένων όπου το μάθημά του έχει απόλυτη εφαρμογή, αλλά το κάνει με ξεκάθαρο τρόπο, δείχνοντας μάλιστα ότι οι λεπτομέρειες δεν έχουν σημασία. Όταν για παράδειγμα φορολογούνται οι εισαγωγές, δεν χρειάζεται να ξέρουμε ούτε το ύψος των δασμών, ούτε να περιμένουμε την ενδεχόμενη αύξηση των πωλήσεων εγχώριων προϊόντων. Το αποτέλεσμα είναι σίγουρα αρνητικό, η κοινωνία γίνεται τελικά φτωχότερη. Μπορεί οι τεχνικές λεπτομέρειες να κάνουν την ζημιά μικρότερη ή μεγαλύτερη, αλλά αποκλείεται να προκύψει αύξηση του πλούτου ή των μισθών.
Με τα «Οικονομικά σε Ένα Μάθημα», ο Hazlitt προσέγγισε ένα κοινό πολύ ευρύτερο από την στενή ακαδημαϊκή κοινότητα της εποχής.
Και ο ίδιος δεν είχε άλλωστε πανεπιστημιακή εκπαίδευση ως οικονομολόγος. Δυστυχώς όμως, φαίνεται ότι δεν έπεισε αυτούς που έπρεπε. Ακόμα και σήμερα, η πλάνη που προσπαθεί να αποτρέψει είναι παντού γύρω μας. Η πολιτική που εφαρμόζεται δείχνει ότι είτε οι αρμόδιοι αγνοούν το μάθημα του Hazlitt, είτε ποντάρουν στο ότι οι πολίτες το αγνοούν, πράγμα που κάνει το βιβλίο αυτό διαχρονικά επίκαιρο. Αξιοσημείωτο είναι ότι δεν έχει χάσει ποτέ την θέση του στην κορυφή των προτεινόμενων εισαγωγικών αναγνωσμάτων, με αναγνώριση από μια πλειάδα οικονομολόγων, πολιτικών και συγγραφέων από τον Milton Friedman και τον F. A. Hayek, μέχρι την Ayn Rand και τον Ron Paul.
***
Tο βιβλίο «Οικονομικά σε Ένα Μάθημα» έχει μεταφράσει στα Ελληνικά ο Νίκος Ρώμπαπας, Εκτελεστικός Διευθυντής του ΚΕΦίΜ και κυκλοφορεί ήδη η δεύτερη έκδοση από τις εκδόσεις Παπαδόπουλος.
