Ludwig von Mises: Έλεγχος τιμών στη Γερμανία του Μεσοπολέμου

Ο έλεγχος των τιμών ήταν μόνο μια μέθοδος στο σύνολο των αμέτρητων διαταγμάτων και εντολών που ρύθμιζαν και τις μικρότερες λεπτομέρειες κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας και επακριβώς τον καθορισμό των καθηκόντων κάθε ατόμου, αφενός, και του εισοδήματος και του επιπέδου ζωής του, αφετέρου

Inflation and Price Control (2. Price Control in Germany)

του Ludwig von Mises

Απόδοση: Μιχάλης Γκουντής

Εισαγωγή

Έχει διατυμπανιστεί επανειλημμένα ότι η γερμανική εμπειρία έχει αποδείξει ότι ο έλεγχος των τιμών είναι εφικτός και μπορεί να επιτύχει τους στόχους που επιδιώκει η κυβέρνηση να καταφεύγοντας σε αυτόν. Τίποτα δεν μπορεί να είναι πιο λανθασμένο.

Ο πληθωρισμός στη Γερμανία και ο έλεγχος τιμών

Όταν ξέσπασε ο πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος, το γερμανικό Ράιχ υιοθέτησε αμέσως μια πολιτική πληθωρισμού. Για να αποφευχθεί η αναπόφευκτη έκβαση του πληθωρισμού, μια γενική αύξηση των τιμών, κατέφυγε ταυτόχρονα στον έλεγχο των τιμών. Η πολύ δοξασμένη αποτελεσματικότητα της γερμανικής αστυνομίας πέτυχε μάλλον να επιβάλει αυτά τα ανώτατα όρια τιμών. Δεν υπήρχαν μαύρες αγορές. Αλλά η προσφορά των εμπορευμάτων που υπόκεινταν σε έλεγχο τιμών μειώθηκε γρήγορα. Οι τιμές δεν αυξήθηκαν. Αλλά το κοινό δεν ήταν πλέον σε θέση να αγοράσει τρόφιμα, ρούχα και παπούτσια. Ο διαμοιρασμός με δελτία ήταν αποτυχία. Παρόλο που η κυβέρνηση μείωσε όλο και περισσότερο τις ποσότητες που διατείθονταν σε κάθε άτομο, μόνο λίγοι άνθρωποι ήταν αρκετά τυχεροί για να πάρουν όλα αυτά που τους επέτρεπε το κουπόνι τους. Στις προσπάθειές τους να κάνουν το σύστημα ελέγχου των τιμών να λειτουργήσει, οι αρχές επέκτειναν βήμα προς βήμα τη σφαίρα των βασικών προϊόντων που υπόκεινταν στον έλεγχο των τιμών.

Ο ένας κλάδος των επιχειρήσεων μετά τον άλλο συγκεντρώνοταν και τοποθετούταν υπό τη διοίκηση ενός κυβερνητικού επιτρόπου. Η κυβέρνηση έλαβε τον πλήρη έλεγχο όλων των ζωτικών κλάδων παραγωγής. Αλλά ακόμη και αυτό δεν ήταν αρκετό όσο άλλα βιομηχανικά κλάσματα αφέθηκαν ελεύθερα. Έτσι, η κυβέρνηση αποφάσισε να προχωρήσει ακόμα περισσότερο. Το πρόγραμμα Hindenburg στόχευε στον κεντρικό σχεδιασμό όλης της παραγωγής. Η ιδέα ήταν να ανατεθεί η διοίκηση όλων των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στις αρχές. Αν το πρόγραμμα Hindenburg είχε εκτελεστεί, θα είχε μετατρέψει τη Γερμανία σε μια καθαρά ολοκληρωτική κοινότητα. Θα είχε υλοποιηθεί το ιδεώδες του Othmar Spann, πρωταθλητή του «γερμανικού» σοσιαλισμού, να καταστήσει τη Γερμανία μια χώρα στην οποία η ιδιωτική ιδιοκτησία υπάρχει μόνο με την τυπική και νομική έννοια, ενώ στην πραγματικότητα υπάρχει μόνο δημόσια ιδιοκτησία.

Οι απαρχές του σοσιαλισμού στη Γερμανία

Ωστόσο, το πρόγραμμα Hindenburg δεν είχε ακόμη τεθεί πλήρως σε εφαρμογή, όταν το Ράιχ κατέρρευσε. Η αποσύνθεση της αυτοκρατορικής γραφειοκρατίας έσβησε ολόκληρο τον μηχανισμό ελέγχου των τιμών και του σοσιαλισμού του πολέμου. Αλλά οι εθνικιστές συγγραφείς εξακολούθησαν να εκθειάζουν τα πλεονεκτήματα της Zwangswirtschaft, της καταναγκαστικής οικονομίας. Ήταν, έλεγαν, η πιο τέλεια μέθοδος για την υλοποίηση του σοσιαλισμού σε μια πρωτίστως βιομηχανική χώρα όπως η Γερμανία. Επικράτησαν όταν ο καγκελάριος Brüning το 1931 επέστρεψε στις βασικές διατάξεις του προγράμματος Hindenburg και όταν αργότερα οι Ναζί ενίσχυσαν αυτά τα διατάγματα με τη μέγιστη βαρβαρότητα.

Οι Ναζί δε επέβαλαν, όπως υποστηρίζουν οι ξένοι θαυμαστές τους, τον έλεγχο των τιμών μέσα στην οικονομία της αγοράς. Για αυτούς ο έλεγχος των τιμών ήταν μια μόνο μέθοδος στο πλαίσιο ενός συστήματος κεντρικού σχεδιασμού. Στη ναζιστική οικονομία δεν υπήρχε θέμα ιδιωτικής πρωτοβουλίας και ελεύθερης επιχείρησης. Όλες οι παραγωγικές δραστηριότητες κατευθύνονταν από το Reichswirtschaftsministerium. Καμία επιχείρηση δεν ήταν ελεύθερη να αποκλίνει κατά τη διεξαγωγή των εργασιών της από τις εντολές που εξέδιδε η κυβέρνηση. Ο έλεγχος των τιμών ήταν μόνο μια μέθοδος στο σύνολο των αμέτρητων διαταγμάτων και εντολών που ρύθμιζαν και τις μικρότερες λεπτομέρειες κάθε επιχειρηματικής δραστηριότητας και επακριβώς τον καθορισμό των καθηκόντων κάθε ατόμου, αφενός, και του εισοδήματος και του επιπέδου ζωής του, αφετέρου.

Ιδιοκτησία υπήρχε μόνο κατ’ επίφαση

Αυτό που δυσκόλεψε πολλούς να κατανοήσουν την ίδια τη φύση του ναζιστικού οικονομικού συστήματος ήταν το γεγονός ότι οι ναζιστές δεν απαλλοτρίωσαν ανοιχτά τους επιχειρηματίες και τους καπιταλιστές και ότι δεν υιοθέτησαν την αρχή της ισότητας των εισοδημάτων την οποία οι μπολσεβίκοι υιοθέτησαν τα πρώτα χρόνια της σοβιετικής κυριαρχίας και απέρριψαν μόνο αργότερα. Ωστόσο, οι Ναζί απομάκρυναν εντελώς τους αστούς από τον έλεγχο των επιχειρήσεων. Οι επιχειρηματίες που δεν ήταν ούτε Εβραίοι ούτε ύποπτοι για φιλελεύθερες και ειρηνιστικές δράσεις διατηρούσαν τις θέσεις τους στην οικονομική δομή. Αλλά ήταν σχεδόν απλώς μισθωτοί δημόσιοι υπάλληλοι που υποχρεώθηκαν να συμμορφωθούν άνευ όρων με τις εντολές των ανωτέρων τους, των γραφειοκρατών του Ράιχ και του ναζιστικού κόμματος.

Οι καπιταλιστές έπαιρναν τα μερίσματα τους (μειωμένα κατά πολύ). Αλλά, όπως και άλλοι πολίτες, δεν ήταν ελεύθεροι να ξοδεύουν περισσότερα από αυτά που το Κόμμα θεωρούσε επαρκές για το καθεστώς τους και την τάξη τους στην ιεραρχία της διαβαθμισμένης ηγεσίας. Το πλεόνασμα έπρεπε να επενδυθεί για την ακριβή τήρηση των εντολών του Υπουργείου Οικονομικών.

Συμπέρασμα

Η εμπειρία της Ναζιστικής Γερμανίας σίγουρα δεν διαψεύδει τη δήλωση ότι ο έλεγχος των τιμών είναι καταδικασμένος σε αποτυχία μέσα σε μια οικονομία που δεν έχει πλήρως κοινωνικοποιηθεί. Αυτοί οι υποστηρικτές του ελέγχου των τιμών που ισχυρίζονται ότι αποσκοπούν στη διατήρηση του συστήματος της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της ελεύθερης επιχείρησης είναι λανθασμένοι. Αυτό που πραγματικά κάνει είναι να παραλύει τη λειτουργία του συστήματος διεύθυνσης αυτού του συστήματος. Κάποιος δεν διατηρεί ένα σύστημα καταστρέφοντας το ζωτικό κέντρο του, το σκοτώνει.

***

Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.

Διαβάστε περισσότερα: