Ludwig von Mises: Πληθωρισμός, πολιτική και τιμές αγαθών

Από

8 Φεβρουαρίου 2018

2201

Πληθωρισμός von Mises — O πληθωρισμός και γενικά το χρήμα, ήταν από τα πιο αγαπημένα θέματα στις διαλέξεις του μεγάλου Ludwig von Mises.

Ο πληθωρισμός είναι μια πολιτική. Και μια πολιτική μπορεί να αλλάξει. Επομένως, δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποκύψουμε στον πληθωρισμό. Αν κάποιος θεωρεί τον πληθωρισμό ως κακό, τότε πρέπει να σταματήσει να πληθωρίζει.

Του Ludwig von Mises

(απόσπασμα από τη συλλογή διαλέξεών του με τίτλο: Economic Policy: Thoughts for Today and Tomorrow (1979). Διάλεξη τέταρτη.)

Απόδοση: Μιχάλης Γκουντής

Εισαγωγή

Εάν η προσφορά χαβιαριού ήταν τόσο άφθονη όσο η προσφορά πατάτας, η τιμή του χαβιαριού – δηλαδή η σχέση ανταλλαγής μεταξύ χαβιαριού και χρήματος ή χαβιαριού και άλλων βασικών προϊόντων – θα άλλαζε σημαντικά. Σε αυτή την περίπτωση, θα μπορούσε κανείς να αποκτήσει χαβιάρι με μικρότερο κόστος από ότι απαιτείται σήμερα. Ομοίως, αν αυξηθεί η ποσότητα του χρήματος, η αγοραστική δύναμη της νομισματικής μονάδας μειώνεται και η ποσότητα των αγαθών που μπορούν να ληφθούν για μία μονάδα αυτών των χρημάτων μειώνεται επίσης.

Όταν, τον 16ο αιώνα, ανακαλύφθηκαν και εξορύχτηκαν αμερικανικοί πόροι χρυσού και αργύρου, μεταφέρθηκαν στην Ευρώπη τεράστιες ποσότητες πολύτιμων μετάλλων. Το αποτέλεσμα αυτής της αύξησης της ποσότητας χρήματος ήταν μια γενική τάση προς μια ανοδική κίνηση των τιμών στην Ευρώπη. Με τον ίδιο τρόπο, σήμερα, όταν μια κυβέρνηση αυξάνει την ποσότητα χαρτονομίσματος, το αποτέλεσμα είναι ότι η αγοραστική δύναμη της νομισματικής μονάδας αρχίζει να μειώνεται και έτσι οι τιμές αυξάνονται. Αυτό ονομάζεται πληθωρισμός.

Δυστυχώς, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπως και σε άλλες χώρες, κάποιοι προτιμούν να αποδίδουν την αιτία του πληθωρισμού όχι στην αύξηση της ποσότητας των χρημάτων, αλλά στην αύξηση των τιμών.

Ο πληθωρισμός δεν κοστίζει τίποτα στην κυβέρνηση

Ωστόσο, δεν υπήρξε ποτέ σοβαρός ισχυρισμός κατά της οικονομικής ερμηνείας της σχέσης μεταξύ των τιμών και της ποσότητας χρημάτων ή της σχέσης ανταλλαγής μεταξύ χρημάτων και άλλων αγαθών, εμπορευμάτων και υπηρεσιών. Υπό τις σημερινές τεχνολογικές συνθήκες, δεν υπάρχει τίποτα ευκολότερο από το να φτιάχνουμε κομμάτια χαρτιού πάνω στα οποία εκτυπώνονται ορισμένα νομισματικά ποσά. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου όλα τα χαρτονομίσματα έχουν το ίδιο μέγεθος, δεν κοστίζει περισσότερο στην κυβέρνηση να τυπώνει ένα χαρτονόμισμα χιλίων δολαρίων από ότι κάνει για να τυπώσει ένα χαρτονόμισμα του ενός δολαρίου. Είναι καθαρά μια διαδικασία εκτύπωσης που απαιτεί την ίδια ποσότητα χαρτιού και μελάνης.

Κατά τον 18ο αιώνα, όταν έγιναν οι πρώτες προσπάθειες για την έκδοση χαρτονομισμάτων και η απόδοση σε αυτά τα τραπεζογραμμάτια της ιδιότητας του νόμιμου χρήματος (δηλαδή του δικαιώματος να εκτιμούνται σε συναλλαγές συναλλάγματος με τον ίδιο τρόπο με τον οποίο εκτιμούνταν τα κέρματα χρυσού και αργύρου), οι κυβερνήσεις και τα έθνη πίστευαν ότι οι τραπεζίτες είχαν κάποια μυστική γνώση που τους επέτρεπε να παράγουν πλούτο από το τίποτα. Όταν οι κυβερνήσεις του 18ου αιώνα αντιμετώπιζαν οικονομικές δυσκολίες, σκεφτόντουσαν ότι χρειάζονταν έναν έξυπνο τραπεζίτη, επικεφαλής της οικονομικής τους διαχείρισης, προκειμένου να απαλλαγούν από όλες τις δυσκολίες τους.

[…]

Η κυβέρνηση αποκτά έσοδα μόνο μέσω φόρων ή μέσω πληθωρισμού

Δεν μπορεί να υπάρξει μαγικός τρόπος για την επίλυση των οικονομικών προβλημάτων μιας κυβέρνησης. Εάν χρειάζεται χρήματα, πρέπει να κερδίσει τα χρήματα φορολογώντας τους πολίτες της (ή, υπό ειδικούς όρους, δανειζόμενη από ανθρώπους που έχουν τα χρήματα). Αλλά πολλές κυβερνήσεις, στην πραγματικότητα οι περισσότερες, θεωρούν ότι υπάρχει μια άλλη μέθοδος για να πάρουν τα χρήματα που χρειάζονται. Απλά να τα εκτυπώσουν.

Εάν η κυβέρνηση επιθυμεί να κάνει κάτι ωφέλιμο – αν, για παράδειγμα, θέλει να κατασκευάσει ένα νοσοκομείο – ο τρόπος να βρεθούν τα χρήματα που χρειάζονται για αυτό το έργο είναι να φορολογήσει τους πολίτες και να χτίσει το νοσοκομείο από φορολογικά έσοδα. Τότε δεν θα υπάρξει ειδική «εκτίναξη των τιμών», επειδή όταν η κυβέρνηση συγκεντρώνει χρήματα για την κατασκευή του νοσοκομείου, οι πολίτες – αφού πληρώσουν τους φόρους – αναγκάζονται να μειώσουν τις δαπάνες τους. Ο μεμονωμένος φορολογούμενος αναγκάζεται να περιορίσει είτε την κατανάλωση, τις επενδύσεις του, είτε τις αποταμιεύσεις του. Η κυβέρνηση, που εμφανίζεται στην αγορά ως αγοραστής, αντικαθιστά τον μεμονωμένο πολίτη: ο πολίτης αγοράζει λιγότερο, αλλά η κυβέρνηση αγοράζει περισσότερο. Η κυβέρνηση, βεβαίως, δεν αγοράζει πάντα τα ίδια αγαθά τα οποία θα αγοράζονταν από τους πολίτες. Αλλά κατά μέσο όρο δεν παρατηρείται αύξηση των τιμών λόγω της κατασκευής νοσοκομείου από την κυβέρνηση.

Σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση αποκτά έσοδα

Επιλέγω αυτό το παράδειγμα ενός νοσοκομείου ακριβώς επειδή οι άνθρωποι λένε μερικές φορές: «έχει διαφορά όταν η κυβέρνηση χρησιμοποιεί τα χρήματά της για καλό ή για κακό σκοπό». Θέλω να υποθέτω ότι η κυβέρνηση χρησιμοποιεί πάντα τα χρήματα που έχει εκτυπώσει για τους καλύτερους δυνατούς σκοπούς. Σκοπούς με τους οποίους όλοι συμφωνούμε. Διότι δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο δαπανώνται τα χρήματα, είναι ο τρόπος με τον οποίο η κυβέρνηση αποκτά αυτά τα χρήματα που προκαλεί τις συνέπειες που ονομάζουμε πληθωρισμό και τις οποίες οι περισσότεροι άνθρωποι στον κόσμο σήμερα δεν θεωρούν ωφέλιμες.

Για παράδειγμα, χωρίς να πληθωρίζει, η κυβέρνηση θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει τα χρήματα που εισπράττονται για την πρόσληψη νέων υπαλλήλων ή για την αύξηση των μισθών εκείνων που βρίσκονται ήδη σε κάποια κρατική υπηρεσία. Στη συνέχεια, αυτοί οι άνθρωποι, των οποίων οι μισθοί έχουν αυξηθεί, είναι σε θέση να αγοράσουν περισσότερα αγαθά. Όταν η κυβέρνηση φορολογεί τους πολίτες και χρησιμοποιεί αυτά τα χρήματα για να αυξήσει τους μισθούς των κυβερνητικών υπαλλήλων, οι φορολογούμενοι μπορούν να κάνουν λιγότερες δαπάνες, αλλά οι δημόσιοι υπάλληλοι μπορούν περισσότερες. Οι τιμές γενικά δεν θα αυξηθούν.

Πώς διαχέονται τα φρεσκοτυπωμένα χρήματα στην αγορά;

Αν όμως η κυβέρνηση δεν χρησιμοποιήσει χρήματα από τον φόρο για αυτό το σκοπό, αν χρησιμοποιεί φρεσκοτυπωμένα χρήματα, σημαίνει ότι θα υπάρχουν άνθρωποι που έχουν τώρα περισσότερα χρήματα, ενώ όλοι οι άλλοι εξακολουθούν να έχουν όσα είχαν πριν. Έτσι, εκείνοι που έλαβαν τα πρόσφατα τυπωμένα χρήματα θα ανταγωνίζονται στην αγορά αγαθών με εκείνους τους ανθρώπους που ήταν αγοραστές από πριν. Και δεδομένου ότι δεν υπάρχουν περισσότερα εμπορεύματα από ότι υπήρχαν στο παρελθόν, αλλά υπάρχουν περισσότερα χρήματα στην αγορά (και δεδομένου ότι υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που μπορούν να αγοράσουν περισσότερο σήμερα από ότι θα μπορούσαν να αγοράσουν χθες), θα υπάρξει μια πρόσθετη ζήτηση για την ίδια ποσότητα εμπορευμάτων. Ως εκ τούτου, οι τιμές θα τείνουν να ανεβαίνουν. Αυτό δεν μπορεί να αποφευχθεί, ανεξάρτητα από το ποια θα είναι η χρήση αυτών των νεοεκδοθέντων χρημάτων.

Και το πιο σημαντικό, αυτή η τάση αύξησης των τιμών θα αναπτυχθεί βήμα προς βήμα. Δεν είναι μια γενική ανοδική κίνηση αυτού που ονομάζεται «επίπεδο τιμών». Η μεταφορική έκφραση «επίπεδο τιμών» δεν πρέπει ποτέ να χρησιμοποιείται.

Όταν οι άνθρωποι μιλάνε για ένα «επίπεδο τιμών», έχουν κατά νου την εικόνα ενός επιπέδου υγρού που ανεβαίνει προς τα πάνω ή προς τα κάτω ανάλογα με την αύξηση ή τη μείωση της ποσότητας του, αλλά το οποίο, σαν ένα υγρό σε μια δεξαμενή, πάντα αυξάνεται ομοιόμορφα. Αλλά με τις τιμές, δεν υπάρχει ένα τέτοιο «επίπεδο». Οι τιμές δεν αλλάζουν ταυτόχρονα στην ίδια έκταση. Υπάρχουν πάντα τιμές που αλλάζουν ταχύτερα, αυξάνονται ή μειώνονται γρηγορότερα από άλλες τιμές. Υπάρχει συγκεκριμένος λόγος γι ‘αυτό.

Ποιες ομάδες ωφελούνται από τον πληθωρισμό;

Εξετάστε την περίπτωση ενός κυβερνητικού υπαλλήλου που έλαβε τα νέα χρήματα που προστέθηκαν στην προσφορά χρήματος. Οι άνθρωποι δεν αγοράζουν σήμερα ακριβώς τα ίδια εμπορεύματα και τις ίδιες ποσότητες που αγόραζαν χθες. Τα πρόσθετα χρήματα που έχει εκτυπώσει και εισάγει η κυβέρνηση στην αγορά δεν χρησιμοποιούνται για την αγορά όλων των βασικών προϊόντων και υπηρεσιών. Χρησιμοποιούνται για την αγορά ορισμένων βασικών προϊόντων, οι τιμές των οποίων θα αυξηθούν, ενώ άλλα εμπορεύματα θα παραμείνουν στις τιμές που επικρατούσαν πριν από τη διάθεση των νέων χρημάτων στην αγορά. Επομένως, όταν ξεκινά ο πληθωρισμός, διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού επηρεάζονται από αυτόν με διαφορετικούς τρόπους. Οι ομάδες που λαμβάνουν πρώτες τα νέα χρήματα κερδίζουν ένα προσωρινό όφελος.

Όταν η κυβέρνηση πληθωρίζει για να διεξάγει πόλεμο, πρέπει να αγοράσει πυρομαχικά και οι πρώτοι που κερδίζουν τα πρόσθετα χρήματα είναι οι βιομηχανίες πυρομαχικών και οι εργαζόμενοι σε αυτές τις βιομηχανίες. Αυτές οι ομάδες βρίσκονται τώρα σε πολύ ευνοϊκή θέση. Έχουν υψηλότερα κέρδη και υψηλότερους μισθούς. Η επιχείρησή τους κινείται. Γιατί; Επειδή ήταν οι πρώτοι που έλαβαν τα πρόσθετα χρήματα. Και έχοντας τώρα περισσότερα χρήματα στη διάθεσή τους, αγοράζουν. Και αγοράζουν από άλλους ανθρώπους που κατασκευάζουν και πωλούν τα εμπορεύματα που αυτοί οι κατασκευαστές πυρομαχικών επιθυμούν.

Αυτοί οι άλλοι αποτελούν μια δεύτερη ομάδα. Και αυτή η δεύτερη ομάδα θεωρεί ότι ο πληθωρισμός είναι πολύ καλός για τις επιχειρήσεις. Γιατί όχι; Δεν είναι υπέροχο να πουλάτε περισσότερα; Για παράδειγμα, ο ιδιοκτήτης ενός εστιατορίου κοντά στο εργοστάσιο πυρομαχικών λέει: «Είναι πραγματικά θαυμάσιο! Οι εργάτες πυρομαχικών έχουν περισσότερα χρήματα, υπάρχουν περισσότερα από αυτά τώρα από ότι παλιά, έρχονται όλοι στα εστιατόρια μου, είμαι πολύ χαρούμενος γι ‘αυτό». Δεν βλέπει κανένα λόγο να αισθάνεται διαφορετικά.

Οι τελευταία ομάδα που αποκτά τα χρήματα είναι και η πιο ζημιωμένη

Η κατάσταση είναι η εξής: εκείνοι οι άνθρωποι, στους οποίους τα χρήματα έρχονται πρώτα, έχουν υψηλότερο εισόδημα και μπορούν να αγοράσουν πολλά αγαθά και υπηρεσίες σε τιμές που αντιστοιχούν στην προηγούμενη κατάσταση της αγοράς, στην κατάσταση που υπήρχε την παραμονή του πληθωρισμού . Ως εκ τούτου, βρίσκονται σε πολύ ευνοϊκή θέση. Και έτσι ο πληθωρισμός συνεχίζεται βήμα προς βήμα, από μια ομάδα του πληθυσμού σε άλλη. Και όλοι εκείνοι στους οποίους φτάνουν τα πρόσθετα χρήματα στην πρώιμη κατάσταση του πληθωρισμού επωφελούνται επειδή αγοράζουν κάποια πράγματα σε τιμές που εξακολουθούν να αντιστοιχούν στο προηγούμενο στάδιο της σχέσης ανταλλαγής μεταξύ χρημάτων και βασικών προϊόντων.

Υπάρχουν όμως και άλλες ομάδες του πληθυσμού στους οποίους καταλήγουν αυτά τα πρόσθετα χρήματα, πολύ αργότερα. Αυτοί οι άνθρωποι βρίσκονται σε δυσμενή θέση. Πριν τα πρόσθετα χρήματα έρθουν σε αυτούς, αναγκάζονται να πληρώσουν υψηλότερες τιμές από ότι πλήρωναν προηγουμένως για κάποια (ή σχεδόν για όλα ) τα εμπορεύματα που ήθελαν να αγοράσουν, ενώ το εισόδημά τους παρέμεινε το ίδιο ή δεν αυξήθηκε αναλογικά με τις τιμές.

Αμερικανικός πληθωρισμός στον Β’ παγκόσμιο πόλεμο

Εξετάστε, για παράδειγμα, μια χώρα όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου. Αφενός, ο πληθωρισμός εκείνη την εποχή ευνόησε τους εργαζόμενους στον τομέα των πυρομαχικών, τις βιομηχανίες πυρομαχικών, τους κατασκευαστές όπλων, και, αφετέρου, λειτούργησε κατά άλλων ομάδων του πληθυσμού. Και εκείνοι που υπέφεραν τα μεγαλύτερα μειονεκτήματα από τον πληθωρισμό ήταν οι δάσκαλοι και άλλοι μισθωτοί λειτουργοί.

Όπως γνωρίζετε, ένας λειτουργός είναι ένα πολύ ταπεινό πρόσωπο που υπηρετεί τον Θεό και δεν πρέπει να αναφέρεται πολύ στο χρήμα. Οι εκπαιδευτικοί, επίσης, είναι αφοσιωμένοι άνθρωποι που υποτίθεται ότι πρέπει να ασχολούνται περισσότερο με την εκπαίδευση των νέων από ότι για τους μισθούς τους. Κατά συνέπεια, οι δάσκαλοι και οι λειτουργοί συγκαταλέγονταν μεταξύ εκείνων που πλήττονταν περισσότερο από τον πληθωρισμό, επειδή τα διάφορα σχολεία και οι εκκλησίες ήταν τα τελευταία ιδρύματα που συνειδητοποίησαν ότι πρέπει να αυξήσουν τους μισθούς. Όταν οι πρεσβύτεροι της εκκλησίας και οι σχολικές επιχειρήσεις τελικά ανακάλυψαν ότι τελικά θα έπρεπε να αυξήσουν και τους μισθούς αυτών των αφοσιωμένων ανθρώπων, οι προηγούμενες απώλειες που είχαν υποστεί εξακολουθούν να παραμένουν.

Για πολύ καιρό, έπρεπε να αγοράζουν λιγότερα από ότι πριν, να μειώνουν την κατανάλωση καλύτερων και ακριβότερων τροφίμων και να περιορίζουν την αγορά ρουχισμού. Αυτό διότι, οι τιμές είχαν ήδη προσαρμοσθεί προς τα πάνω, ενώ τα εισοδήματά τους, οι μισθοί τους είχαν δεν έχει αυξηθεί ακόμα.

Συνεπώς, υπάρχουν πάντα διαφορετικές ομάδες του πληθυσμού που επηρεάζονται διαφορετικά από τον πληθωρισμό. Για ορισμένους από αυτούς, ο πληθωρισμός δεν είναι τόσο κακός. Ζητούν ακόμη και τη συνέχιση του, επειδή είναι οι πρώτοι που επωφελούνται από αυτόν.

Η κυβέρνηση θα τείνει να πληθωρίζει για να αυξήσει τα έσοδά της

Υπό τις αλλαγές που προκαλεί ο πληθωρισμός, έχουμε ευνοούμενες ομάδες και ομάδες που κερδοσκοπούν άμεσα. Δεν χρησιμοποιώ τον όρο «κερδοσκοπία» ως καταδίκη σε αυτούς τους ανθρώπους, γιατί αν υπάρχει κάποιος που πρέπει να κατηγορηθεί, είναι η κυβέρνηση που καθιέρωσε τον πληθωρισμό. Και υπάρχουν πάντα άνθρωποι που ευνοούν τον πληθωρισμό, επειδή συνειδητοποιούν τι συμβαίνει, νωρίτερα από ότι οι άλλοι άνθρωποι. Τα ειδικά κέρδη τους οφείλονται στο γεγονός ότι θα υπάρξει αναγκαστικά ανομοιογένεια στη διαδικασία του πληθωρισμού.

Η κυβέρνηση μπορεί να πιστεύει ότι ο πληθωρισμός – ως μέθοδος συγκέντρωσης κεφαλαίων – είναι καλύτερος από τη φορολογία, η οποία είναι πάντα αντιδημοφιλής και δύσκολη. Σε πολλά πλούσια και μεγάλα έθνη, οι νομοθέτες διαπραγματεύονταν συχνά, για μήνες και μήνες, τις διάφορες μορφές νέων φόρων που ήταν απαραίτητες, επειδή το κοινοβούλιο αποφάσισε να αυξήσει τις δαπάνες. Αφού συζήτησαν διάφορες μεθόδους για να συγκεντρώσουν τα χρήματα μέσω της φορολογίας, αποφάσισαν τελικά ότι ίσως ήταν καλύτερα να το κάνουν με πληθωρισμό.

Οι πολιτικοί δεν ανακοινώνουν ποτέ τις πληθωριστικές τους πολιτικές

Αλλά φυσικά, η λέξη «πληθωρισμός» δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ. Ο πολιτικός στην εξουσία που προχωράει προς τον πληθωρισμό δεν ανακοινώνει ότι «προχωράμε σε πληθωρισμό». Οι τεχνικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την επίτευξη του πληθωρισμού είναι τόσο περίπλοκες, που ο μέσος πολίτης δεν αντιλαμβάνεται ότι ο πληθωρισμός έχει αρχίσει.

Ένας από τους μεγαλύτερους πληθωρισμούς στην ιστορία ήταν στο Γερμανικό Ράιχ μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πληθωρισμός δεν ήταν τόσο σημαντικός κατά τη διάρκεια του πολέμου. Ήταν ο πληθωρισμός μετά τον πόλεμο που προκάλεσε την καταστροφή. Η κυβέρνηση δεν είπε: «Προχωρούμε προς τον πληθωρισμό». Η κυβέρνηση απλώς δανείστηκε χρήματα πολύ έμμεσα από την κεντρική τράπεζα. Η κυβέρνηση δεν χρειάζεται να ρωτήσει πώς θα βρει και θα παραδώσει τα χρήματα η κεντρική τράπεζα. Η κεντρική τράπεζα τα τυπώνει απλά.

Σήμερα οι τεχνικές για πληθωρισμό περιπλέκονται από το γεγονός ότι υπάρχουν χρήματα στα βιβλιάρια επιταγών. Περιλαμβάνει μια άλλη τεχνική, αλλά το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Με την κίνηση ενός μολυβιού, η κυβέρνηση δημιουργεί πολιτικό χρήμα, αυξάνοντας έτσι την ποσότητα χρημάτων και πιστώσεων. Η κυβέρνηση απλώς εκδίδει τη διαταγή, και τα χρήματα εμφανίζονται.

Ο πληθωρισμός δεν μπορεί να διαρκέσει επ’ άπειρον

Η κυβέρνηση δεν νοιάζεται, στην αρχή, ότι μερικοί άνθρωποι θα ζημιωθούν, δεν νοιάζεται ότι οι τιμές θα ανεβαίνουν. Οι νομοθέτες λένε: «Αυτό είναι ένα θαυμάσιο σύστημα!» Αλλά αυτό το υπέροχο σύστημα έχει μια θεμελιώδη αδυναμία: δεν μπορεί να διαρκέσει. Αν ο πληθωρισμός μπορούσε να συνεχιστεί για πάντα, δεν θα είχε νόημα να πούμε στις κυβερνήσεις ότι δεν πρέπει να πληθωρίζουν. Αλλά το συγκεκριμένο γεγονός για τον πληθωρισμό είναι ότι, αργά ή γρήγορα, πρέπει να τερματιστεί. Πρόκειται για μια πολιτική που δεν μπορεί να διαρκέσει.

Μακροπρόθεσμα, ο πληθωρισμός τελειώνει με την διάλυση του νομίσματος. Καταλήγει σε μια καταστροφή, σε μια κατάσταση όπως αυτή στη Γερμανία το 1923. Την 1η Αυγούστου του 1914, η αξία του δολαρίου ήταν τέσσερα μάρκα και είκοσι πέννες. Εννέα χρόνια και τρεις μήνες αργότερα, το Νοέμβριο του 1923, το δολάριο ήταν συνδεδεμένο στα 4,2 τρισεκατομμύρια μάρκα. Με άλλα λόγια, το μάρκο δεν άξιζε τίποτα. Δεν είχε πλέον αξία.

«Μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί;»

Πριν από μερικά χρόνια, ένας διάσημος συγγραφέας, ο Τζον Μέηναρντ Κέυνς, έγραψε: «Μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί». Αυτό είναι σίγουρα αλήθεια, λυπάμαι που το λέω. Αλλά το ερώτημα είναι, πόσο σύντομη ή μακρά θα είναι η βραχυπρόθεσμη διαδρομή; Τον 18ο αιώνα υπήρξε μια διάσημη κυρία, η Μαντάμ ντε Πομπαντούρ, η οποία πιστώνεται με το ρητό «Après nous le déluge» (μετά από εμάς ο κατακλυσμός). Η κα. ντε Πομπαντούρ ήταν αρκετά ευτυχισμένη με το να πεθάνει βραχυπρόθεσμα. Ωστόσο, η διάδοχός της, η Μαντάμ ντου Μπαρύ, έζησε το βραχυπρόθεσμο διάστημα και αποκεφαλίστηκε μακροπρόθεσμα. Για πολλούς ανθρώπους το «μακροπρόθεσμο» γίνεται γρήγορα «βραχυπρόθεσμο». Και όσο διαρκεί ο πληθωρισμός τόσο πιο σύντομα έρχεται το «μακροπρόθεσμα».

Πόσο μπορεί να διαρκέσει η βραχυπρόθεσμη διαδρομή; Πόσο καιρό μπορεί μια κεντρική τράπεζα να συνεχίσει τον πληθωρισμό; Πιθανώς, όσο οι άνθρωποι είναι πεπεισμένοι ότι η κυβέρνηση, αργά ή γρήγορα, αλλά σίγουρα όχι πολύ αργά, θα σταματήσει να τυπώνει χρήματα και έτσι θα σταματήσει να μειώνει την αξία κάθε μονάδας χρήματος.

Όταν οι άνθρωποι δεν πιστεύουν πια αυτό, όταν συνειδητοποιούν ότι η κυβέρνηση θα συνεχίσει χωρίς να προτίθεται να σταματήσει, τότε αρχίζουν να καταλαβαίνουν ότι οι τιμές αύριο θα είναι υψηλότερες από αυτές που είναι σήμερα. Στη συνέχεια, αρχίζουν να αγοράζουν σε οποιαδήποτε τιμή, προκαλώντας έτσι τις τιμές να φτάνουν σε τέτοιο ύψος, ώστε το νομισματικό σύστημα να καταρρέει.

Ο υπερπληθωρισμός στη Γερμανία του μεσοπολέμου

Αναφέρομαι στην περίπτωση της Γερμανίας, την οποία παρακολουθούσε ολόκληρος ο κόσμος. Πολλά βιβλία έχουν περιγράψει τα γεγονότα εκείνης της εποχής. (Αν και δεν είμαι Γερμανός, αλλά Αυστριακός, είδα τα πάντα από μέσα: στην Αυστρία, οι συνθήκες δεν ήταν πολύ διαφορετικές από εκείνες στη Γερμανία, ούτε ήταν πολύ διαφορετικές σε πολλές άλλες ευρωπαϊκές χώρες). Για αρκετά χρόνια, ο Γερμανικός λαός πίστευε ότι ο πληθωρισμός τους, ήταν μόνο μια προσωρινή υπόθεση, ότι σύντομα θα έληγε. Το πίστευαν για σχεδόν εννέα χρόνια, μέχρι το καλοκαίρι του 1923. Τότε τελικά άρχισαν να αμφιβάλλουν. Καθώς ο πληθωρισμός εξακολούθησε, οι άνθρωποι πίστευαν ότι είναι πιο συνετό να αγοράζουν οτιδήποτε υπάρχει, αντί να κρατούν χρήματα στις τσέπες τους. Επιπλέον, υποστήριξαν ότι δεν πρέπει να δίδονται δάνεια χρημάτων, αλλά αντίθετα, ήταν πολύ καλή ιδέα να είσαι οφειλέτης. Έτσι ο πληθωρισμός συνέχισε να ανατροφοδοτείται.

Και συνεχίστηκε στη Γερμανία μέχρι τις 20 Νοεμβρίου του 1923. Οι μάζες πίστευαν ότι τα χρήματα από τον πληθωρισμό ήταν πραγματικά χρήματα, αλλά έμαθαν ότι οι συνθήκες είχαν αλλάξει. Στο τέλος του γερμανικού πληθωρισμού, το φθινόπωρο του 1923, τα γερμανικά εργοστάσια πλήρωναν τους εργάτες τους κάθε πρωί εκ των προτέρων για την ημέρα. Και ο εργάτης που πήγαινε στο εργοστάσιο με τη σύζυγό του, της παρέδιδε αμέσως τον μισθό του – όλα τα εκατομμύρια που πήρε. Και η κυρία αμέσως πήγαινε σε ένα κατάστημα για να αγοράσει κάτι, δεν έχει σημασία τι. Συνειδητοποίησε αυτό που οι περισσότεροι γνώριζαν εκείνη τη στιγμή: ότι, από τη μια ημέρα στην άλλη, το μάρκο έχανε το 50% της αγοραστικής του δύναμης. Τα χρήματα, σαν σοκολάτα σε ένα ζεστό φούρνο, λιώνουν στις τσέπες του λαού.

Αυτή η τελευταία φάση του γερμανικού πληθωρισμού δεν κράτησε πολύ. Μετά από λίγες μέρες, ο ολόκληρος εφιάλτης τελείωσε: το μάρκο ήταν άχρηστο και έπρεπε να δημιουργηθεί ένα νέο νόμισμα.

Ο κανόνας του χρυσού ως ασπίδα στις πληθωριστικές τάσεις των κυβερνήσεων

Ο Λόρδος Κέινς, ο ίδιος που είπε ότι μακροπρόθεσμα είμαστε όλοι νεκροί, ήταν ένας από μια μακρά σειρά πληθωριστικών συγγραφέων του 20ού αιώνα. Όλοι επιτέθηκαν τον κανόνα του χρυσού. Όταν ο Κέινς επιτέθηκε στον κανόνα του χρυσού, το ονόμασε «βάρβαρο κειμήλιο». Και οι περισσότεροι σήμερα θεωρούν γελοίο να μιλάμε για μια επιστροφή στον κανόνα. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, για παράδειγμα, θεωρείστε ότι είστε μάλλον ονειροπόλος αν λέτε: «Αργά ή αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες θα πρέπει να επιστρέψουν στον κανόνα του χρυσού».

Ωστόσο, ο χρυσός κανόνας έχει ένα τεράστιο πλεονέκτημα: η ποσότητα χρημάτων σύμφωνα με τον κανόνα είναι ανεξάρτητη από τις πολιτικές των κυβερνήσεων και των πολιτικών κομμάτων. Αυτό είναι το πλεονέκτημά του. Πρόκειται για μια μορφή προστασίας εναντίον των κυβερνήσεων. Εάν, σύμφωνα με τον χρυσό κανόνα, μια κυβέρνηση καλείται να ξοδέψει χρήματα για κάτι καινούριο, ο υπουργός Οικονομικών μπορεί να πει: «Και από πού παίρνω τα χρήματα; Πείτε μου πρώτα πώς θα βρω τα χρήματα για αυτές τις πρόσθετες δαπάνες».

Κάτω από ένα πληθωριστικό σύστημα, τίποτα δεν είναι απλούστερο για τους πολιτικούς από το να παραγγείλουν στο κυβερνητικό γραφείο εκτύπωσης να προσφέρει τόσα χρήματα όσα χρειάζονται για τα έργα τους. Σύμφωνα με έναν χρυσό κανόνα, η υγιής κυβέρνηση έχει πολύ καλύτερες πιθανότητες. Οι ηγέτες της μπορούν να πουν στους ανθρώπους και στους πολιτικούς, «δεν μπορούμε να το κάνουμε, παρά μόνο εάν αυξήσουμε τους φόρους».

Αλλά κάτω από πληθωριστικές συνθήκες, οι άνθρωποι αποκτούν τη συνήθεια να βλέπουν την κυβέρνηση ως θεσμό με απεριόριστα μέσα: το κράτος, η κυβέρνηση, μπορεί να κάνει οτιδήποτε. Εάν, για παράδειγμα, το έθνος θέλει ένα νέο σύστημα αυτοκινητοδρόμων, η κυβέρνηση αναμένεται να την οικοδομήσει. Αλλά από πού θα λάβει η κυβέρνηση τα χρήματα;

[…]

Κλείνοντας

Ο πληθωρισμός είναι μια πολιτική. Και μια πολιτική μπορεί να αλλάξει. Επομένως, δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποκύψουμε στον πληθωρισμό. Αν κάποιος θεωρεί τον πληθωρισμό ως κακό, τότε πρέπει να σταματήσει να πληθωρίζει. Κάποιος πρέπει να εξισορροπήσει τον προϋπολογισμό της κυβέρνησης. Φυσικά, η κοινή γνώμη πρέπει να το υποστηρίξει. Οι διανοούμενοι πρέπει να βοηθήσουν τους ανθρώπους να καταλάβουν. Δεδομένης της υποστήριξης της κοινής γνώμης, είναι βέβαιο ότι οι εκλεγμένοι εκπρόσωποι των λαών μπορούν να εγκαταλείψουν την πολιτική του πληθωρισμού.

Πρέπει να θυμόμαστε ότι, μακροπρόθεσμα, όλοι μπορεί να πεθάνουμε. Αλλά θα πρέπει να οργανώσουμε τις άμεσες υποθέσεις μας, για το σύντομο χρονικό διάστημα στο οποίο πρέπει να ζήσουμε, με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Και ένα από τα μέτρα που απαιτούνται για το σκοπό αυτό είναι η εγκατάλειψη των πληθωριστικών πολιτικών.

***

Βρίσκετε ενδιαφέροντα τα άρθρα στην «Ελεύθερη Αγορά»; Εκτιμάτε την προσπάθεια μας; Κάντε τώρα μια δωρεά 5 ευρώ και ενισχύστε μας.

Donate to EleytheriAgora.gr
Donate